Kiedy widać ciążę na USG? Specjalistka wyjaśnia terminy
Celem badania USG we wczesnej ciąży jest potwierdzenie lokalizacji ciąży, obecności tętna płodu, określenie ilości zarodków oraz zaawansowania ciąży. Kiedy widać ciążę na USG, od kiedy widoczny jest pęcherzyk z zarodkiem i pęcherzykiem żółtkowym? W którym tygodniu mówimy, że widzimy płód? Na te i inne pytania odpowie poniższy tekst.
Z tego artykułu dowiesz się:
W którym tygodniu ciąży jestem? Co oznacza skrót hbd?
Często widzimy napisane hbd przy cyferkach na badaniach, w karcie ciąży, w Internecie, w książkach np. 6,5 hbd, 26,1 hbd, 38hbd. Co to właściwie oznacza?
Hbd to skrót od wyrazu łacińskiego „hebdomas” oznaczającego „tydzień”.
Hebdomas graviditatis = tydzień ciąży (hbd. grav.), ale powszechnie używa się jedynie hbd.
Hbd pozwala skrótowo zapisać wiek ciąży np. 6,5 hbd to 6 tygodni i 5 dni ciąży, 38 hbd to 38 tygodni ciąży.
W położnictwie każdy tydzień ciąży przynosi we wzroście i rozwoju dziecka coś nowego, a na początku ciąży nawet każdy dzień ma ogromne znaczenie. W jednym dniu nie będzie jeszcze widać zarodka w pęcherzyku, a w kolejnym już może być widoczny.
Zacznijmy od… początku
Wydawać się może to banalne, ale żeby zaistniała ciąża, a potem urodziło się dziecko, potrzeba zapłodnienia. Samego zapłodnienia tłumaczyć nie trzeba, ale moment, w którym ono następuje jest istotny dla przyszłych rodziców. Od niego bowiem zależy wiek ciążowy, przypuszczalny termin porodu oraz czas, w którym kobieta powinna udać się na USG. Zależy nam na tym, aby można było w USG ciąży wczesnej zobaczyć wszystko, co jest adekwatne dla wieku ciążowego oraz akcję serca zarodka. Zbyt wczesne USG nie ukaże wszystkiego i konieczne będzie ponowne przyjście. By zrozumieć datowanie ciąży i kiedy widać ciążę na USG ważne jest poniższe wprowadzenie.
Tygodnie ciąży w położnictwie liczone są zawsze względem pierwszego dnia ostatniej miesiączki (OM). Ten dzień jest do zapamiętania. Zakładana jest zawsze wzorcowa, podręcznikowa sytuacja, że cykl trwał 28 dni, a owulacja miała miejsce dokładnie pośrodku – 14 dnia cyklu.
Komórka jajowa żyje około 24 godziny. W ciągu tego tylko czasu jest możliwe zapłodnienie przez plemnik. Daje to zaledwie 1 dzień w cyklu możliwy dla zapłodnienia (!). Na szczęście dla ludzkości plemniki żyją (w odpowiednich warunkach) 2 do 3 dni, rzadziej do 5 dni. Potrafią przeżyć tyle jedynie w śluzie płodnym, który produkowany jest przez gruczoły szyjkowe kobiety przed owulacją. Tworzy on im środowisko idealne do przetrwania. Dzięki takiemu śluzowi, współżycie nie musi mieć miejsca w ciągu 24 godzin od uwolnienia komórki jajowej, ale może być ok. 1 – 3 dni wcześniej. Stanowczo zwiększa to szansę na ciążę, choć jest to nadal zaledwie kilka dni w całym cyklu miesiączkowym. Kobieta obserwująca swoje cykle, korzystając z pomiaru temperatury oraz szczególnie ze zmian śluzu w cyklu, jest w stanie rozpoznać tzw. dni płodne ze śluzem rozciągliwym, przejrzystym, jak białko jaja kurzego. W nim zdolne są przetrwać plemniki w oczekiwaniu na komórkę jajową. Sprawdź także ten artykuł: Na czym polegają badania prenatalne i kiedy je wykonać.
Liczenie wieku ciąży
Wiek ciąży według OM datuje się właśnie od 1 dnia ostatniej miesiączki z założeniem zapłodnienia 14 dnia cyklu, czyli w dzień owulacji (jajeczkowania). Owulacja jednak nie zawsze jest dokładnie w środku cyklu, może się przesunąć z uwagi na stres, chorobę, zmianę klimatu, diety. Każde przesunięcie owulacji widać dokładnie m.in. w obserwacji śluzu szyjkowego, o ile kobieta obserwuje swoje cykle i objawy płodności. Kobiety także, nawet w obrębie niezakłóconych cykli, różnią się pomiędzy sobą długościami cykli oraz dniami wystąpienia jajeczkowania.
Rozważmy sytuacje trzech kobiet, przypuszczając, że dziś jest 15 lutego, a ostatnią miesiączkę miały 5 stycznia.
27 dni stycznia + 15 dni lutego = 42 dni
42 dni podzielić przez 7 dni (tydzień) = 6 tygodni , czyli 6 hbd – takim wyliczeniem posługujemy się w położnictwie
| 1. Kobieta ma cykl 28 dniowy, owulacja była 14 dnia cyklu | 2. Kobieta ma cykl 31 dniowy, owulacja była 18 dnia cyklu | 3. Kobieta ma cykl 26 dniowy, owulacja była 12 dnia cyklu |
|---|---|---|
| wg OM (ostatniej miesiączki) u każdej kobiety wiek ciąży to 6 tygodni 2 dni = 6,2hbd | ||
| 42 dni – 14 dni = 28 dni Czyli 4 tygodnie realnego wieku ciąży | 42 dni – 18 dni = 24 dni Czyli 3 tygodnie i 3 dni realnego wieku ciąży | 42 dni – 12 dni = 30 dni Czyli 4 tygodnie i 2 dni realnego wieku ciąży |
Zagnieżdżenie pęcherzyka w macicy ma miejsce do 2 tygodni od zapłodnienia.
Jak widać po różnych dniach owulacji i długości cykli – pęcherzyki ciążowe i zarodki u wszystkich trzech pań pokażą się zupełnie w innym czasie. Najwcześniej w USG widoczny będzie pęcherzyk zarodkiem u kobiety z cyklem 26 dniowym , później z cyklem 28 dniowym, a na końcu u kobiety z cyklem 31 dniowym, z najpóźniejszą owulacją.
Załóżmy, że kobiety przyjdą tego samego dnia, wspomnianego wyżej 15 lutego na USG. Co zobaczą w USG?
| Wiek ciążowy | Co widać w USG? | |
|---|---|---|
| 4,2 hbd – 5,0 hbd (2,2 – 3 tyg. od zapłodnienia) | W jamie macicy widać drobny pęcherzyk o okrągłym kształcie i wielkości zaledwie 2 – 5mm. Otoczony jest „pierścieniem”. | |
| 5,1 hbd – 5,5 hbd (3,1 – 3,5 tyg. od zapłodnienia) | Od 5,2 hbd widać, że pęcherzyk ma już wyraźny odczyn doczesnowy (przemiana błony śluzowej macicy – endometrium- pod wpływem zagnieżdżenia pęcherzyka ciążowego w jamie macicy). Pęcherzyk żółtkowy staje się widoczny, gdy średni wymiar pęcherzyka ciążowego przekroczy 12 mm. Od momentu, gdy w pęcherzyku ciążowym widoczny jest pęcherzyk żółtkowy możemy mówić o ciąży. Sam pęcherzyk ciążowy nie oznacza jeszcze ciąży, może być tzw. pseudopęcherzykiem. Nie można jeszcze ustalić przewidywanego terminu porodu. | |
| 5,6 hbd – 6,0 hbd (3,6 – 4 tyg. od zapłodnienia) | Widać zarodek. Przypomina linijną strukturę, przylegającą do pęcherzyka żółtkowego. Zarodek ma 1 – 4 mm wielkości. W ciągu zaledwie ok. 2 dni godziny decydują o tym czy jest już widoczny i jakiej jest wielkości. Zarodek zaczyna być widoczny, gdy średni wymiar pęcherzyka ciążowego przekracza 18 mm. Pojawia się już czynność serca zarodka, na początku kilkadziesiąt uderzeń na minutę, później coraz szybciej, ale może być jeszcze jej nie widać. Od teraz można już ustalić przewidywany termin porodu. | |
| 6,1 hbd – 6,6 hbd | Zarodek ma kształt nerkowaty, wielkość 4 – 10 mm. Od pęcherzyka żółtkowego jest oddzielony przewodem żółtkowym. Czynność serca powinna być już widoczna, ponad 100 u/min. | |
| 7,0 hbd – 7,6 hbd | Zarodek ma 11 – 16 mm. Widać już gdzie będzie głowa, a gdzie pupa, kręgosłup widoczny jest jako dwie linie. Jest już zauważalna pępowina. | |
| 8,0 hbd – 8,6 hbd | Zarodek mierzy 17 – 23 mm. Jest już wyraźnie zróżnicowanie w mózgowiu. Widoczne są zawiązku kończyn, a także pierwsze małe ruchy. Pępowina wydłuża się. | |
| 9,0 hbd – 10,0 hbd | Zarodek ma 23 – 32 mm. Kończyny wydłużają się; widać już nawet małe stopy, dłonie, a także oczodoły. Różnicuje się dalej mózgowie. Od skończonego 10 tygodnia ciąży (czyli po 8 tygodniu od zapłodnienia) mówimy o płodzie. Termin zarodek zamieniamy na płód. Kończy się okres embrionalny. Dziecko rozwija się z każdym dniem. | |
Posługując się bardzo obrazowym stwierdzeniem, czym są trzy ważne widoczne struktury w USG: pęcherzyk ciążowy to domek dziecka, w nim będzie rosło przez 9 miesięcy. Domek ten będzie coraz większy, ale określenia „pęcherzyk ciążowy” używamy tylko w pierwszych tygodniach ciąży. Pęcherzyk żółtkowy to tymczasowa lodówka dziecka, z której w pierwszych tygodniach czerpie pokarm. Później tę rolę przejmie łożysko. A sam zarodek to właśnie dziecko.
Skróty i terminy używane w opisach USG
Pęcherzyk ciążowy (ang. gestational sac - GS). Można go zaobserwować już po 4 tygodniach i 3 dniach od ostatniej miesiączki, czyli 2 tygodniach i 3 dniach od zapłodnienia, będzie wtedy liczył kilka milimetrów. Tempo wzrostu GS to około 1 mm na dobę od 4. do 9. tygodnia ciąży.
Pęcherzyk żółtkowy (ang. yolk sac - YS). Pełni funkcję odżywczą dla zarodka w pierwszych tygodniach ciąży. Potwierdza ciążę wewnątrzmaciczną. Między 6. a 10. tygodniem dochodzi do jego wzrostu, a następnie zanika. Jego największa średnica to ok. 6 mm.
Zarodek (embrion), określany jest za pomocą skrótu CRL (ang. crown – rump length), oznaczającego długość między ciemieniem / głową a pupą dziecka. Pomiar długości ciemieniowo – siedzeniowej oraz GS jest głównym wskaźnikiem ultrasonograficznym rozwoju zarodka i szacowania wieku ciążowego. CRL mierzy się między 5. a 14. tygodniem ciąży. Pamiętajmy, że CRL nie mówi o długości dziecka w całości, ponieważ nie uwzględnia kończyn.
Akcja serca (ang. fetal heart rate - FHR). W pierwszych tygodniach ciąży nie jest wykształcone jeszcze serca, a są jedynie jego związki w postaci pulsujących komórek. Jednak to pulsowanie określane jest przez uproszczenie biciem serca, czyli FHR. Częstotliwość rytmu serca zarodka jest największa między 9. a 10. tygodniem ciąży; 170 – 180 uderzeń na minutę.
PTP – przewidywany termin porodu. PTP wyznacza się według OM ale też według USG. Przewidywany termin porodu z OM wylicza się regułą Naegelego:
Termin porodu = pierwszy dzień ostatniej miesiączki - 3 miesiące + 1 rok + 7 dni.
Przykład - ostatnia miesiączka 22.02.2023:
- Termin porodu = 22.02.2023 odjąć 3 miesiące, dodać rok, dodać 7 dni
- Czyli 22.11.2022 dodać rok, dodać 7 dni
- 22.11.2023 dodać 7 dni = 29.11.2023
- Termin porodu z reguły Naegelego to 29 listopada 2023 przy OM 22.02.2023
Reguła Naegelego zakłada, że ciąża będzie trwała 40 tygodni, cykl kobiety miałby 28 dni, a owulacja była 14 dnia cyklu.
Według tej reguły osoby prowadzące ciążę wyliczają termin porodu z OM. Podobnie aparat USG, w którym również ultrasonografista wpisuje tę datę. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy data ostatniej miesiączki z jakiś przyczyn jest nieznana (pierwszy cykl po porodzie, bardzo nieregularne długie cykle, ciężkie do interpretacji krwawienia, kobieta nie zapisuje miesiączek). W takiej sytuacji zarówno wiek ciążowy jak i data porodu jest określana jedynie z USG, bez możliwości porównania z wiekiem z miesiączki.
Wiek z USG wyznaczany jest z pomiaru GS i CRL. W II i III trymestrze będzie wyznaczany już z BPD, HC, AC i FL.
TP – termin porodu. To data, na którą wyznaczany jest przewidywany poród. Należy pamiętać, że nie musi być to dokładnie ten dzień. Szacuje się, że tylko ok. 1 % dzieci rodzi się dokładnie w terminie porodu. Znacznie więcej dzieci rodzi się w ciągu kilku dni przed lub kilku dni po. Są też sytuacje, gdy dzieci przychodzą na świat znacznie wcześniej jako wcześniaki, a także trochę później, jako dzieci przenoszone.
Który termin porodu jest właściwy?
Wiek ciążowy najbardziej precyzyjnie można określić w I trymestrze ciąży. Największa dokładność pomiaru występuje między 8. a 12. tygodniem ciąży. Termin porodu wyliczony wtedy z USG jest tym, którego należy się trzymać, szczególnie gdy znacznie odbiega od terminu wg OM. Jeśli to tylko kilka dni to mówi się o zgodności z miesiączką. Co prawda w późniejszych badaniach USG również będą podawane daty porodu, jednak będą one opracowywane przez aparat na podstawie pomiarów dziecka. Trzeba jednak pamiętać, że po 12. tygodniu życia płodowego dzieci zaczynają różnicować się osobniczo. U rodziców wyższych dzieci mogą mieć większe wymiary, więc termin porodu będzie wyliczany na wcześniejszy. U dzieci rodziców niższych termin porodu wyliczony z pomiarów będzie wskazywał na jeszcze późniejszą datę porodu. Mimo kolejnych terminów należy trzymać się zawsze terminu wyznaczonego z USG ciąży wczesnej - względem niego będzie oscylował rzeczywisty czas porodu. Dzieci rodzą się z różną masą ciała i różnej długości. Urodzone w tym samym terminie i w tym samym wieku ciążowym będą miały różne masy ciała i różne długości, ale wszystko to jest normą.
Kiedy można pochwalić się ciążą rodzinie i znajomym?
Tak naprawdę można byłoby już od momentu, gdy ciąża jest stwierdzona w jamie macicy, czyli wtedy, gdy widać pęcherzyk ciążowy, pęcherzyk żółtkowy. Jednak bez zarodka i bez bicia serca nadal nie wiadomo czy ciąża jest żywa. Kolejną sprawą jest to, że w pierwszych tygodniach ciąży jest jeszcze ryzyko niepowodzenia ciąży – poronienia. Na etapie embriogenezy i organogenezy zarodek i płód jest bardzo wrażliwy na różne czynniki zewnętrzne, ale też np. niewyrównane TSH u mamy, problemy immunologiczne, infekcje chorobami wenerycznymi, cytomegalią, toksoplazmozą. Także sam moment po zapłodnieniu może przebiegać z nieprawidłowym podziałem komórkowym (wady genetyczne), przez co na którymś etapie organizm sam nie dopuści do tego, by ciąża dalej się rozwijała. Choć nie brzmi to pozytywnie, to takie sytuacje mają niestety miejsce.
Na co dzień częściej słyszy się jak kobiety ogłaszają ciążę, chwalą się nią, ale bardzo rzadko mówi się o poronieniach. Przez co kobiety niesłusznie czują się wyobcowane, a szacuje się, że nawet do 20% ciąż w I trymestrze ulega poronieniu. Niektóre na tak wczesnym etapie, że kobieta nawet nie wie, że była w ciąży. Przechodząc ulicą można zobaczyć setki kobiet i nie zdawać sobie sprawy, że co piąta utraciła ciążę. Część nawet więcej niż raz. Z tego względu zbyt wczesne ogłaszanie ciąży nie jest do końca dobrym posunięciem.
Od kiedy mówić o ciąży? Okresem uważanym za bezpieczny, po którym bardzo rzadkie są utraty ciąż uważa się koniec I trymestru tj. po skończonym 12 tygodniu ciąży. Ryzyko niepowodzenia ciąży wynosi wtedy do 1 %.
USG dla położnych. Red. nauk. Dmoch – Gajzlerska E., 2015, Wydanie I, Wydawnictwo PZWL, str. 58 – 78.
Ultrasonografia wczesnej ciąży. Kirk E., Red. nauk. wersji polskiej: Borowski D., 2020. Wydawnictwo Medisfera, str. 12 – 19.
Ultrasonografia w ginekologii i położnictwie. Pietryga M., 2020. Wydawnictwo Exemplum, str. 124 – 151.