Gorączka w ciąży - położna doradza, jak można sobie radzić

Opublikowano: 09.05.2024Autor: Katarzyna Wiśniewska - ŚlepaczukDrukujUdostępnij

Co to jest gorączka?

Gorączka to podwyższona temperatura ciała - powyżej normy fizjologicznej dla danego człowieka. Gorączka towarzyszy chorobie (jaką jest spotykane przeziębienie w ciąży) i jest to naturalna odpowiedź obronna organizmu na wirusy, bakterie, grzyby, czasami także alergeny, ciała obce, niektóre leki, martwe fragmenty tkanek i ogólnie wszystkie tzw. pirogeny (czyli substancje powodujące wzrost temperatury ciała – należy do nich każdy patogen, każdy drobnoustrój).

Dlaczego dochodzi do gorączki? Kiedy w organizmie pojawia się pirogen zewnętrzny (egzogenny) np. jakaś bakteria, komórki układu immunologicznego zaczynają uwalniać do krwiobiegu związki, które nazywane są pirogenami wewnętrznymi (endogennymi). Są to m.in. interleukiny, biorące udział w każdej chorobie. Pirogeny endogenne docierają do podwzgórza, które zostaje pobudzone do produkcji neuromediatorów zapalenia (stanu zapalnego), są to głównie prostaglandyny. Docierają one do ośrodka regulacji temperatury w mózgu i zmieniają tzw. punkt nastawczy na wyższy, co powoduje stopniowe zwiększanie temperatury ciała. Gdy zmianie ulega punkt nastawczy organizm produkuje ciepło poprzez termogenezę mięśniową i bezdrżeniową. Wzrost temperatury trwa do momentu ustalenia nowego punktu nastawczego.

Przyczyny gorączki to głównie wtargnięcie do organizmu drobnoustrojów, odpowiedź immunologiczna na niektóre szczepienia, reakcje alergiczne w odpowiedzi na silny alergen, ciała obce. Temperaturę ciała podwyższają również niektóre leki.

Fizjologiczne przyczyny gorączki, a raczej bardziej stanu podgorączkowego, to stany, w których temperatura z racji na dany stan ma prawo się zwiększyć, ale nie powinno nas to niepokoić, jest to normalne. Kiedy to się dzieje?

• W ciąży - progesteron, hormon m.in. utrzymujący ciążę, powoduje naturalny wzrost temperatury ciała w ciąży, jest to zjawisko pożądane, temperatury do nawet 37,2° nie powinny niepokoić, a wręcz cieszyć – to znaczy, że wytwarzana jest odpowiednia ilość progesteronu. Jeśli kobieta mierzy temperaturę minimum jeden cykl, nawet ten w którym nastąpiło poczęcie, może zaobserwować wysokie temperatury od momentu owulacji. Spadek temperatury dałby znać o nadchodzącym poronieniu.
• W drugiej fazie cyklu miesiączkowego – progesteron, który jest wydzielany w większej ilości przez ciałko żółte w tej fazie zwiększa temperaturę ciała
• Wysiłek fizyczny
• Trawienie – również nieznacznie podnosi poziom ciepłoty
• Nadcieplność wegetatywna – stan, w którym to stres powoduje zwiększenie temperatury ciała nawet do wartości wysokiej gorączki

Przyczyny gorączki w ciąży

• Przyczyny gorączki w ciąży są takie same jak wyżej wymienione, czyli infekcje bakteryjne, wirusowe , grzybicze – nie tylko układu oddechowego, ale także dróg rodnych, pęcherza moczowego itd.

Objawy gorączki:

• Utrata apetytu
• Bóle głowy
• Senność lub uczucie zmęczenia
• Dreszcze (gdy następuje nagły wzrost temperatury)
• Nadmierne pocenie (gdy nastąpi nagły spadek temperatury)
• Przyspieszenie tętna
• Zaburzenia świadomości przy gorączce ponad 40,5°C

Jaki jest sens gorączki dla organizmu? Czy zawsze trzeba zbijać temperaturę?

Okazuje się, że przy podwyższonej temperaturze mechanizmy obronne organizmu ulegają polepszeniu o 10% na każdy jeden stopień Celsjusza powyżej. Wytwarza się więcej przeciwciał i limfocytów. Ponadto gorączka umożliwia zamknięcie dostępu dla patogenów do naszych magazynów żelaza, cynku oraz innych związków, którymi normalnie żywiłyby się drobnoustroje i mogłyby się namnażać. Dodatkowo gorączka zmniejsza potencjał zakaźny patogenów i hamuje ich rozmnażanie się. Udowodniono, że zmniejszanie gorączki lekami powoduje dłuższe przechodzenie choroby, narażenie na powikłania, a nawet zwiększenie śmiertelności z powodu celowego osłabienia mechanizmów obronnych lekami przeciwgorączkowymi. Gorączka jest nam przydatna i nie powinniśmy jej zbijać w każdym przypadku!

Kiedy temperatura ciała powinna być zbijana? U niemowlaków do 3 miesiąca życia kiedy przekroczy 38°C, ale w porozumieniu z pediatrą. U dzieci większych, gdy przekroczy 39°C, ale zimnymi okładami, a dopiero później, jeśli nie działają, lekami, również najlepiej w porozumieniu z pediatrą.

U dorosłych można zacząć zbijać gorączkę zimnymi okładami, jeśli temperatura ciała osiągnie więcej niż 39°C, a jeśli nie działają można zastosować paracetamol lub ibuprofen. Zaleca się jednak, żeby, gdy temperatura utrzymuje się na poziomie 39°C, nie zbijać jej jeśli nie rośnie szybko i utrzymuje się na mniej więcej stałym poziomie. Natomiast, gdy sytuacja tak wysokiej temperatury trwa już trzy dni warto zacząć zbijać gorączkę.

Czy gorączka w ciąży jest niebezpieczna?

Gorączka w ciąży na pewno nie jest tematem do bagatelizowania, ponieważ wysoka temperatura może zaszkodzić dziecku. Natomiast jak wysoka? Na pewno powodem do niepokoju nie jest stan podgorączkowy i absolutnie nie powinno się próbować zmniejszać takiej temperatury.

Gorączka w ciąży (ale nie stan podgorączkowy) jest najbardziej niebezpieczna, jeśli ma miejsce między 4. a 14. tygodniem ciąży. To w tym czasie ma miejsce zarówno implantacja zarodka, jak i późniejsza organogeneza, w tym tworzenie układu kostnego, mięśniowego, mózgu, narządów i rzeczywiście zbyt wysoka, podwyższona temperatura może zaszkodzić dziecku. W każdym okresie ciąży wysoka i nieleczona gorączka może zwiększyć ryzyko wystąpienia wad serca, szczęki, wystąpienia autyzmu, ale również zwiększyć ryzyko wystąpienia przedwczesnych skurczów macicy, co doprowadzić może do porodu przedwczesnego.

Jednak temperatura do 37,6°C mierzona pod pachą lub do 37,9°C mierzona w ustach nie powinna być powodem do niepokoju.

Od jakiej temperatury zbijać gorączkę w ciąży

Podwyższona temperatura, która może zaszkodzić dziecku to stan, gdy 37,6°C (pod pachą) lub 37,9°C (w ustach) lub nieco wyżej utrzymuje się już kilka dni. Wówczas należy udać się na wizytę do lekarza prowadzącego, lub jeśli nie ma możliwości umówić się z nim wcześniej, do jakiegokolwiek ginekologa położnika lub lekarza POZ, chociażby na teleporadę. Gdyby temperatura 38°C i wyżej utrzymywała się więcej niż dzień nie należy czekać, tylko jak najszybciej umówić się do lekarza POZ lub ginekologa. Na własną rękę nie poleca się w ciąży stosować środków zbijających temperaturę, ponieważ na uwadze należy mieć także ich skutki uboczne dla dziecka. Lepiej skonsultować sytuację ze specjalistą, który powinien znać skutki uboczne w danym trymestrze, rozważy wszelkie za i przeciw i powie jak zbijać gorączkę przy danej temperaturze i tygodniu ciąży.

Co na gorączkę w ciąży? Farmaceutyczne i domowe sposoby

Leki, które są stosowane do zmniejszenia temperatury ciała to paracetamol i ibuprofen, jednak nie są one możliwe do stosowania bez ograniczeń i w każdym tygodniu ciąży.

Paracetamol (Apap, Panadol, Gripex i inne) był przez ostatni czas uważany za jedyny całkowicie bezpieczny lek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy w ciąży, zresztą nadal przez niezaznajomionych z najnowszymi badaniami jest. Tak jak z wieloma lekami, dopiero po latach wychodzą na światło dzienne ich skutki uboczne, szczególnie u kobiet w ciąży. Dotychczasowo jako lek przeciwgorączkowy paracetamol był polecany ciężarnym w dawce do 1g na dobę (do 4 tabletek po 500mg), nie dłużej niż przez 3 dni. Obecnie po badaniach opublikowanych na przełomie 2021/2022 roku w czasopiśmie naukowym Nature wiadomo, że paracetamol ma skutki uboczne dla rozwijającego się dziecka. Przyjmowany w ciąży może przyczynić się do zaburzeń rozwoju genitaliów u płodów płci męskiej (niedorozwój, malformacje) oraz do zmniejszenia u chłopców odległości urogenitalnej, czyli zmniejszenia długości krocza (krocze u mężczyzn jest dłuższe niż u kobiet, sięga od podstawy prącia do odbytu, u kobiet to króciutki odcinek od pochwy do odbytu). Paracetamol przyjmowany w ciąży w dzieciństwie u dzieci obojga płci skutkuje zwiększonym ryzykiem ADHD, zaburzeń ze spektrum autyzmu, nadaktywnością, trudnościami w wychowywaniu dziecka z powodu jego zaburzeń behawioralnych. Dodatkowo osłabieniu mogą ulec zdolności językowe, w tym w nauczeniu się słów, opóźnienie oraz spadek inteligencji. Apap przyjmowany w ciąży ma także skutki dla dziecka w jego okresie dojrzewania i dorosłości, mianowicie może skutkować przedwczesnym dojrzewaniem, a także problemami z płodnością w wieku dorosłym. Paracetamol szczególnie nie jest polecany w pierwszym trymestrze ciąży, gdy trwa organogeneza i tworzenie się wszystkich narządów, w tym mózgu, a także determinowanie płci psychicznej – o ile płeć według chromosomów będzie wskazywała na mężczyznę, o tyle paracetamol przyjmowany szczególnie w I trymestrze może doprowadzić do wykształcenia u dziecka myślenia o sobie jako kobiecie, najprościej to ujmując. II i III trymestr jest już nieco bezpieczniejszy. Nie wszyscy jednak specjaliści znają badania, których wyniki przytoczyłam (odnośnik w bibliografii). Zawsze, w każdej sytuacji trzeba rozważyć wszelkie za i przeciw paracetamolu.

Ibuprofen (Ibum, Ibuprom, Nurofen), kwas acetylosalicylowy oraz inne niesterydowe leki przeciwzapalne (Ketonal, Diklofenak itd.) nie są lekami zalecanymi do stosowania w ciąży, szczególnie w trzecim trymestrze. Wyjątkowo, jeśli lekarz w danej sytuacji uzna większą wartość zastosowania niż ryzyko, mogą być stosowane w pierwszym i drugim trymestrze ciąży, jednak samej nie powinno się podejmować takiej decyzji. Ibuprofen przyjęty w pierwszym trymestrze zwiększa ryzyko poronienia, u płodów płci żeńskiej może zmniejszyć zapas komórek jajowych, co może skutkować przedwczesną menopauzą lub problemami z płodnością w przyszłości. Przyjmowany w trzecim trymestrze może być przyczyną wad rozwojowych, wystąpienia u dziecka nadciśnienia płucnego, przedwczesnego zamknięcia przewodu tętniczego, zmniejszenia ilości płynu owodniowego i przedłużania porodu. Ibuprofen wydaje się być najbezpieczniejszy jedynie w II trymestrze ciąży, ale zalecany jest jedynie w wyjątkowych sytuacjach.

Na gorączkę pośrednio działają także antybiotyki w ciąży (lekarz zaleci, jeśli jest to infekcja bakteryjna) lub leki przeciwwirusowe (jeśli to infekcja wirusowa).

Domowe sposoby:

• Herbatka z kwiatu lipy (nie można przesadzać z ilością, do jednej dziennie, ponieważ powoduje szybsze ukrwienie skóry i może spowodować odpłynięcie krwi z łożyska).
• Zimne okłady na kark, czoło (można użyć kostek lodu owiniętych w materiał lub oziębionych okładów żelowych, okłady trzeba zmieniać jak się ocieplą).
• Picie dużej ilości wody (podczas gorączki łatwo jest o odwodnienie, trzeba naprawdę zadbać o picie odpowiednio dużej dawki płynów).
• Suplementacja witaminy C i witaminy D (witamina C np. w formie kiszonek, witamina D najlepiej w formie suplementu albo leku np. Ibuvit – nieco zwiększone dawki, witaminy te wspomagają układ odpornościowy, warto zadbać o stale odpowiednio wysoki poziom witaminy D we krwi na cały okres ciąży i poza nią – optymalne wartości „utrudniające chorowanie” to 50 – 100ng/ml w badaniu z krwi, w ciąży warto działać profilaktycznie, by nie dopuszczać do wystąpienia choroby).
• Leżenie, odpoczywanie, i jeszcze raz leżenie. Organizm szybciej dojdzie do zdrowia i łatwiej zwalczy gorączkę, gdy damy mu możliwość całkowitego odpoczynku i snu w dowolnym momencie. Czasami wystarczy jedna porządnie wyspana noc, by stan znacząco zaczął się poprawiać, a temperatura szybko zaczęła spadać.

Bibliografia:

1. Maśliński S., Ryżewski J. Patofizjologia. PZWL, 2007, str. 310.
2. Bauer A. Z. i in. Paracetamol use during pregnancy - a call for precautionary action. Nature Endorinology, 2021, 17, str. 757 – 766.
3. Servey J., Chang J. Over – the – counter medications in pregnancy. American Family Physician, 2014, 90, 9, str. 548 – 555.