Toksoplazmoza w ciąży - profilaktyka, objawy, leczenie, skutki

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Kamila Pilawka - MazurekDrukujUdostępnij

Co to jest toksoplazmoza?

Toksoplazmoza to infekcja wywoływana przez pasożyta - pierwotniaka o nazwie Toxoplasma gondii. Żywicielami pośrednimi tego pasożyta są różne gatunki ptaków i ssaków, włączając w to ludzi, natomiast koty pełnią rolę żywicieli ostatecznych.

Badania dowodzą, że zakażenie pierwotniakiem przez kobietę przed zajściem w ciążę nie stanowi ryzyka dla płodu. Jednak infekcja toksoplazmozą w czasie ciąży może prowadzić do zapalenia łożyska i zakażenia dziecka. Jeśli kobieta miała kontakt z toksoplazmozą przed zajściem w ciążę, jej organizm wytworzył przeciwciała. Natomiast gdy zakażenie następuje w trakcie ciąży, staje się poważnym problemem.

Ryzyko zarażenia płodu rośnie wraz z postępem ciąży - wynosi około 25% w pierwszym trymestrze, 50% w drugim i około 65% w trzecim. W pierwszym trymestrze ciąży toksoplazmoza może prowadzić do poronienia lub wewnątrzmacicznego obumarcia płodu. Po przekroczeniu 12. tygodnia ciąży ryzyko śmierci płodu maleje, ale dziecko może urodzić się z poważnymi defektami, takimi jak wcześniactwo, zbyt niska masa urodzeniowa, żółtaczka, zaburzenia wzroku, padaczka, opóźniony rozwój umysłowy, małogłowie, wodogłowie i inne. Toksoplazmoza często przebiega bezobjawowo, co sprawia, że jest bardzo podstępnym schorzeniem.

Toksoplazmoza nabyta i wrodzona

Toksoplazmozę można podzielić na dwie formy: wrodzoną i nabytą.

Postać wrodzona jest diagnozowana tuż po narodzinach i jest wynikiem zakażenia płodu poprzez łożysko matki. Jest to bardzo niebezpieczna forma choroby dla nienarodzonego dziecka.

Postać nabyta występuje, gdy zakażenie następuje drogą pokarmową lub poprzez bezpośredni kontakt z odchodami kotów (dlatego często określana jest jako “choroba kocia”). Zakażenie może nastąpić w wyniku połknięcia cyst, które są obecne w glebie lub w zanieczyszczonej kuwecie dla kota, a także poprzez spożywanie skażonej wody oraz nieodpowiednio umytych, surowych warzyw i owoców. Ale spokojnie! Gdy jesteś w ciąży i posiadasz kota w domu, nie musisz natychmiast pozbywać się swojego zwierzaka. Najważniejsze jest przestrzeganie zasad higieny podczas czyszczenia kuwety – używaj rękawiczek lub poproś partnera, aby odciążył Cię w tym obowiązku.

Zakażenie toksoplazmozą może wystąpić również w wyniku kontaktu z zakażoną krwią, choć jest to najrzadsza droga transmisji. Może do tego dojść podczas transfuzji krwi, przeszczepu zainfekowanego narządu lub podczas badania zakażonego materiału w laboratorium.

Na początku choroba może przebiegać bezobjawowo, ale w miarę rozwoju choroby mogą pojawić się różnorodne objawy. Istnieją różne postacie toksoplazmozy:

• Postać oczna, charakteryzująca się zapaleniem siatkówki i pogorszeniem ostrości wzroku.
• Postać mózgowa, powodująca zapalenie mózgu lub opon mózgowo-rdzeniowych.
• Postać węzłowa, która manifestuje się znacznym powiększeniem węzłów chłonnych, gorączką, bólami mięśniowymi i ogólnym złym samopoczuciem.

Toksoplazmoza nabyta może również przybrać postać uogólnioną, która często występuje u osób z osłabioną odpornością lub chorobami układu immunologicznego. U tych pacjentów pasożyt może powodować zmiany w płucach lub sercu.

Kiedy toksoplazmoza jest groźna dla płodu?

Płód może zarazić się toksoplazmozą tylko w przypadku czynnego zakażenia u matki, które występuje kilka tygodni po rozpoczęciu infekcji. To, czy infekcja przebiega bezobjawowo, czy objawia się pewnymi symptomami, nie ma znaczenia dla ryzyka przeniesienia choroby na płód. Ryzyko rozwoju zakażenia wynosi od 30% do 40% i zależy od okresu ciąży. Im późniejszy trymestr, tym większe ryzyko zakażenia dla płodu.

Najmniejsze ryzyko występuje w pierwszym trymestrze ciąży, ale skutki dla rozwijającego się dziecka mogą być najpoważniejsze. W trzecim trymestrze istnieje znacznie większe ryzyko przeniesienia choroby na płód niż we wczesnej ciąży.

Konsekwencje zakażenia toksoplazmozą są nieprzewidywalne. Działanie pierwotniaka może prowadzić do wewnątrzmacicznej śmierci płodu, wad rozwojowych lub poważnych zaburzeń neurologicznych, takich jak wodogłowie, małogłowie, czy encefalopatia. Istnieje również ryzyko zapalenia siatkówki i naczyniówki oka oraz zwapnień mózgowych. U noworodka po urodzeniu mogą wystąpić drgawki i zaburzenia widzenia. Do rozwoju tak poważnych powikłań infekcji dochodzi, jeśli zakażenie nastąpi na bardzo wczesnym etapie ciąży. Na szczęście tego rodzaju infekcje są rzadkie.

W późniejszych etapach ciąży notuje się najwięcej przypadków zakażeń pierwotniakiem Toxoplasma Gondii. Są one ryzykowne, gdyż u noworodka po przyjściu na świat nie występują żadne alarmujące objawy, jednak może on mieć powiększoną wątrobę, śledzionę, czy nawet zapalenie płuc. Niektóre infekcje mogą również manifestować się żółtaczką oraz późniejszymi problemami z widzeniem i zaburzeniami neurologicznymi. Jeśli badania potwierdzą zakażenie toksoplazmozą, ważne jest, aby dziecko trafiło pod opiekę specjalistów na okres minimum dwóch lat po urodzeniu.

Jakie są objawy zakażenia toksoplazmozą w ciąży?

Zakażenie toksoplazmozą podczas ciąży często przebiega bezobjawowo, co oznacza, że możesz nie zdawać sobie z sprawy z tego, że doszło do kontaktu z pasożytem. Objawy mogą pojawić się dopiero po jakimś czasie i różnią się w zależności od układu odpornościowego, wieku i stanu zdrowia pacjentki. Starsze kobiety z osłabionym układem immunologicznym mają większe ryzyko wystąpienia niekorzystnych objawów choroby.

U około 10% przypadków zainfekowanych kobiet występują objawy zakażenia. Przypominają one symptomy mononukleozy, choroby zakaźnej wywołanej przez wirus EBV (ang. Epstein-Barr Virus). Toksoplazmoza w ciąży objawia się powiększeniem węzłów chłonnych, bólami mięśni i głowy, uczuciem chronicznego zmęczenia i nadmierną potliwością. Ciężarna może odczuwać ogólne złe samopoczucie, osłabienie i gorączkę.

W przypadku pojawienia się niepokojących objawów, ważne jest niezwłoczne skonsultowanie się z lekarzem prowadzącym ciążę, aby podjął odpowiednie badania i postawił diagnozę.

Toksoplazmoza w ciąży – jak ją wykryć?

Badanie krwi, które polega na wykrywaniu przeciwciał IgG i IgM, jest najbardziej znaną i podstawową metodą diagnostyczną. Lekarz zleca to badanie w celu ustalenia, czy kobieta miała wcześniej toksoplazmozę i czy choroba nie jest obecnie w trakcie rozwoju. Jeśli oba wyniki badań są ujemne, zaleca się regularne sprawdzanie na obecność zakażenia w trakcie każdego trymestru ciąży. To pozwala monitorować ewentualne nowe zakażenie w trakcie trwania ciąży.

Jak interpretować wyniki badań?

Wynik IgG (-) i IgM (-) oznacza brak odporności na toksoplazmozę. W takim przypadku zazwyczaj zaleca się kontrolne badanie w II i III trymestrze ciąży.

Wynik IgG (+) i IgM (-) wskazuje na niedawno przebyte zakażenie. Jeśli stężenie przeciwciał IgG jest znacznie podwyższone, zaleca się wykonanie kontrolnego badania po trzech tygodniach. Jeśli wynik będzie taki sam jak poprzednio, nie jest konieczne rozpoczynanie leczenia. Jednak jeśli wynik wskazuje na wzrost liczby przeciwciał, konieczne może być podjęcie leczenia.

Wynik IgG (+) i IgM (+) z wysokim stężeniem przeciwciał wskazuje na aktywne, rozwijające się zakażenie. W takiej sytuacji ważne jest skonsultowanie się z lekarzem specjalistą chorób zakaźnych, który podejmie decyzję o dalszym postępowaniu. Jeśli nie występują żadne objawy, zaleca się powtórzenie badania po trzech tygodniach.

Wynik IgG (-) i IgM (+) jest nieswoisty i może wskazywać na niedawno przebytą infekcję lub immunologiczną reakcję organizmu. Należy wykonać kontrolne badania ponownie, po trzech tygodniach. Jeśli wynik pozostaje bez zmian, zaleca się powtórzenie badania po trzech miesiącach. Jeśli szukasz więcej porad, sprawdź także ten artykuł: Pierwszy trymestr ciąży - badania, zalecenia, czego unikać?

Toksoplazmoza w ciąży – leczenie

W przypadku potwierdzenia zakażenia Toxoplasma gondii u kobiety ciężarnej, postępowanie zwykle obejmuje:

Wczesne rozpoznanie i leczenie. Wczesne wykrycie zakażenia i natychmiastowe rozpoczęcie leczenia mają kluczowe znaczenie w redukcji ryzyka zakażenia płodu. Im wcześniej toksoplazmoza zostanie rozpoznana i leczona, tym mniejsze jest ryzyko zakażenia płodu i poważnych powikłań.

Rozpoczęcie leczenia farmakologicznego. W celu zapobieżenia przeniesieniu pierwotniaka przez łożysko do płodu, kobieta otrzymuje leczenie farmakologiczne. Zazwyczaj stosuje się antybiotyki, które są bezpieczne zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Leczenie trwa przez cały okres ciąży.

Amniopunkcja. Aby postawić diagnozę dotyczącą zakażenia płodu, może być wykonana amniopunkcja, czyli pobranie płynu owodniowego w około 18-21 tygodniu ciąży. Wynik tego badania ma istotne znaczenie dla dalszego postępowania.

Zmiana leczenia w przypadku zakażenia płodu. Jeśli zakażenie zostanie potwierdzone u płodu, konieczne jest dostosowanie leczenia u matki. Po porodzie zaleca się regularne monitorowanie poziomu przeciwciał IgG i IgM u dziecka przez około rok, aby potwierdzić obecność lub brak toksoplazmozy.

Dodatkowe badania u dziecka. W przypadku zakażenia płodu, zaleca się również przeprowadzenie dodatkowych badań u dziecka, takich jak badanie słuchu i wzroku oraz USG mózgu i wątroby. To pozwoli ocenić ewentualne powikłania i monitorować stan zdrowia dziecka.

Jak się można zarazić toksoplazmozą w ciąży?

Toksoplazmoza, wywoływana przez pasożyta Toxoplasma gondii, może być przenoszona na płód przez łożysko w trakcie ciąży. Główne sposoby zakażenia toksoplazmozą w ciąży to:

• Spożywanie surowego lub niedogotowanego mięsa zarażonego Toxoplasma gondii, zwłaszcza mięsa wieprzowego, baraniego, wołowego i dziczyzny.
• Spożywanie żywności skażonej cystami Toxoplasma gondii, takiej jak nieodpowiednio umyte warzywa, owoce, surowe mleko, jaja czy produkty mleczne.
• Kontakt z odchodami zarażonych kotów lub innych zwierząt, które są nosicielami Toxoplasma gondii. Cysty pasożyta mogą znajdować się w piasku kociej kuwety lub glebie skażonej odchodami.
• Chociaż przypadki przeniesienia toksoplazmozy poprzez transfuzję krwi lub przeszczep są rzadkie, istnieje teoretyczne ryzyko zakażenia w ten sposób, jeśli dawca jest zarażony Toxoplasma gondii.

Ważne jest, aby unikać tych czynników ryzyka w czasie ciąży i zachować ostrożność w odniesieniu do higieny żywności oraz kontaktu ze zwierzętami.

Czy z toksoplazmozą można urodzić zdrowe dziecko?

Tak, istnieje możliwość urodzenia zdrowego dziecka, jeśli matka jest zakażona toksoplazmozą w trakcie ciąży. Jeśli matka zostanie zakażona po raz pierwszy w trakcie ciąży, istnieje ryzyko przeniesienia infekcji na płód, jednak wiele przypadków zakażenia toksoplazmozą w ciąży nie prowadzi do poważnych problemów zdrowotnych u dziecka. W przypadku wcześnie wykrytego i odpowiednio leczonego zakażenia toksoplazmozą, istnieje szansa na urodzenie zdrowego dziecka. Powinnaś zatem wykonać badanie w kierunku przeciwciał IgG oraz IgM przeciwko toksoplazmozie raz w każdym trymestrze, aby mieć pewność, że Twoje dziecko jest bezpieczne.

Bibliografia:

1. Sroka J., Wójcik-Fatla A., Dutkiewicz J. (2014). Toksoplazmoza u kobiet ciężarnych jako zagrożenie dla płodu - aktualne poglądy. Medycyna Środowiskowa-Environmental Medicine, 17(1), 49-57.
2. Pawłowski Z. (2015). Toksoplazmoza u kobiet w ciąży. Postępy Mikrobiologii, 54(4), 335-340.