Jakie leki przeciwbólowe są bezpieczne w ciąży? Wyjaśniamy

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Paulina AmbroziakDrukujUdostępnij

Farmakoterapia w okresie ciąży

Ciało kobiety w trakcie ciąży stanowi jeszcze niemałą zagadkę dla wielu lekarzy. Zmiany zachodzące w tym czasie są fizjologiczne, jednak czasami pojawiają się komplikacje i wymagana jest interwencja pod postacią odpowiednich lekarstw. Pojawiają się wtedy pytania, co można podać kobiecie ciężarnej, co jest bezpieczne dla niej i dla dziecka.

Badania nad działaniem poszczególnych leków na kobietę w ciąży i płód są bardzo trudne ze względów etycznych – nie można przecież traktować was jak króliki doświadczalne i ryzykować waszego dobrobytu w imię nauki. W 1979 roku została wprowadzona klasyfikacja leków FDA przez Amerykańską Agencję do Spraw Żywności i Leków, która dzieliła się na:

• kategoria A – są to leki, które wiążą się ze znikomym ryzykiem uszkodzenia zarodka czy płodu (badania przeprowadzone na kobietach w ciąży nie wykazały szkodliwego działania na dziecko),
• kategoria B – jest to grupa leków, która wykazuje względne bezpieczeństwo przy stosowaniu w trakcie ciąży (badania prowadzone były na zwierzętach, ale nie na kobietach w ciąży),
• kategoria C – leki z tej kategorii mogą mieć szkodliwy wpływ na zarodek czy płód, dlatego podaje się je tylko w przypadku, gdy korzyść z ich zastosowania będzie potencjalnie wyższa niż ryzyko uszkodzenia dziecka (badania na zwierzętach wykazały szkodliwy wpływ na płód lub w ogóle nie były przeprowadzane),
• kategoria D – są to leki, których teratogenne działanie jest potwierdzone badaniami, ale podaje się je w stanach nagłych lub ciężkich przewlekłych schorzeniach, gdy nie ma bezpieczniejszej alternatywy,
• kategoria X – jest to przebadana grupa leków, które mają udokumentowane szkodliwe działanie na płód i zabronione jest stosowanie ich u kobiet w ciąży lub kobiet w wieku reprodukcyjnym, które mogą dopiero zajść w ciążę.

W 2015 roku klasyfikacja ta została jednak podważona, ze względu na przypisywanie leków zbadanych w większości tylko na zwierzętach i brak aktualizacji. W wyniku badań i prac nad uaktualnieniem klasyfikacji substancji leczniczych, FDA ogłosiło nowy system – PLLR (Pregnancy and Lactation Labelin Rule), którego ostateczną wersję ogłoszono dopiero w 2020 roku.

Ten nowy system nie skupia się już na klasyfikacji leków, a daje wskazówki oraz wytyczne co do tego, jakie informacje muszą znaleźć się w ulotkach produktów. PLLR wymaga opisywania każdego produktu leczniczego w trzech punktach, które to dokładnie opisują bezpieczeństwo stosowania danej substancji w okresie ciąży, karmienia piersią oraz w okresie rozrodczym kobiety i mężczyzny.

Dlaczego tak dużo mówi się o bezpieczeństwie płodu, skoro to mama przyjmuje lek?

Zapewne wiesz, że twój maluszek jest połączony z tobą poprzez łożysko i pępowinę, dzięki którym wszystkie składniki odżywcze i tlen dostarczane są do jego organizmu. Nie możesz jednak zapomnieć, że nie ma żadnego magicznego strażnika w łożysku, który decyduje o tym jaka substancja może, a jaka nie może przejść dalej. Większość rzeczy, które ty spożywasz i trafia do twojego krwiobiegu, trafia również do dziecka.

Przepuszczalność łożyska zwiększa się wraz ze wzrostem ciąży, ponieważ zmniejsza się grubość błon łożyskowych, a ono samo zwiększa swoją objętość. Analogicznie, transport leków przez łożysko jest największy w III trymestrze ciąży. Dlatego leki przyjmowane przez mamę mogą mieć negatywny wpływ na jej zdrowie, ale równocześnie na zdrowie jej dziecka. Oto przykłady niepożądanego działania, jakie może wystąpić po lekach:

• działanie teratogenne (toksyczne działanie na płód, prowadzące do śmierci lub ciężkich wad rozwojowych),
• działanie mutagenne (wywołuje zmiany genetyczne lub zwiększa prawdopodobieństwo ich wystąpienia),
• działanie karcinogenne (prowadzi do zmian nowotworowych),
• spowodowanie zaburzeń okołoporodowych,
• zahamowanie wzrostu płodu
• występowanie poronień lub przedwczesnych porodów,
• zwiększenie prawdopodobieństwa występowania wielu chorób i zaburzeń w wieku dziecięcym.

Jakkolwiek przerażająco to wszystko wygląda, nie chcę żebyś zaprzestała zażywania wszystkich leków, które przepisze ci twój lekarz. Są sytuacje, kiedy musisz pomóc sobie farmakologicznie, nie rób tylko tego na własną rękę ;)

Co przeciwbólowego można wziąć w ciąży?

Przejdźmy teraz do węższej grupy leków, a mianowicie do leków przeciwbólowych. Każdemu z nas co jakiś czas doskwiera ból, czy jest to ból głowy, brzucha, kręgosłupa czy jakiś pourazowy ból w ciele. Kobieta w ciąży zmaga się z tymi samymi dolegliwościami, jeśli nie większymi, i również może sobie pomóc, przyjmując tabletki przeciwbólowe. Musi tylko robić to tylko z rozwagą, pod okiem specjalisty.

Obecnie na rynku mamy ogromny wybór leków przeciwbólowych. Producenci prześcigają się w tworzeniu nowych reklam, opakowań i kapsułek. W większości z nich powtarzają się jednak wciąż te same substancje czynne. Twoim zadaniem jest umieć je odróżnić i wiedzieć, które są dla ciebie bezpieczne.

Do niesteroidowych leków zapalnych (NLPZ), czyli leków przeciwbólowych należą: paracetamol, ibuprofen, kwas acetylosalicylowy, ketoprofen i naproksen. Weźmy teraz na tapet każdy z nich i sprawdźmy, czy są bezpieczne dla kobiet w ciąży.

Czy i jaki paracetamol w ciąży?

Paracetamol jest to znany lek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy. Powstał w roku 1955, a w Polsce stał się popularny w latach 90.

Paracetamol stosuje się na bóle głowy, bóle zęba, mięśni i pleców, nerwobóle czy podczas przeziębienia, na zbicie wysokiej temperatury. Jest on dostępny bez recepty i wchodzi w skład takich leków jak:

• Apap,
• Gripex,
• Fervex,

Są również leki na receptę, które zawierają w sobie paracetamol, ale zlecane są przez lekarza tylko w wyjątkowych sytuacjach (np. Doreta). Pomimo dostępności wymienionych wyżej leków bez recepty, należy zawsze zapoznać się z treścią ulotki i sprawdzić, czy inne składniki danego leku są bezpieczne w ciąży.

Czy Apap jest bezpieczny w ciąży?

Odpowiedź jest prosta: tak, możesz spokojnie przyjmować Apap w ciąży, zarówno w I, II, jak i III trymestrze. Pomimo, iż przenika on przez łożysko do krwiobiegu maluszka, nie niesie za sobą konsekwencji przy stosowaniu odpowiedniej dawki w krótkim czasie (tj. nie dłużej niż 5 dni).

Odpowiednia dawka dla kobiety w ciąży to 4g paracetamolu na dobę, a więc 1 tabletka co 6 godzin, chyba że lekarz zadecyduje o krótkotrwałym zwiększeniu dawki. Gdy po maksymalnym czasie zażywania leku dolegliwości nie mijają, skonsultuj się ze swoim lekarzem, nie decyduj sama o przedłużaniu terapii, gdyż na dłuższą metę może to zaszkodzić twojemu maluszkowi.

Jeżeli zauważysz u siebie jakiekolwiek skutki uboczne, takie jak ból brzucha, nudności i wymioty, złe samopoczucie, bladość lub utratę świadomości, niezwłocznie udaj się do lekarza. Najprawdopodobniej są to objawy zażycia zbyt dużej ilości leku.

Musisz jeszcze zwracać swoją uwagę na opakowanie i rodzaj Apapu. Ten zwykły jest najlepszy, gdyż zawiera tylko paracetamol, natomiast Apap extra posiada dodatkowy składnik pod postacią kofeiny, która ma za zadanie wzmocnić działanie leku. Dla kobiet w ciąży najbezpieczniejszy jest jednak czysty paracetamol w odpowiednich dawkach.

Czy w ciąży można brać ibuprom?

Ibuprom jest kolejnym z tzw. NLPZ-ów, czyli leków przeciwzapalnych i przeciwbólowych. Jego substancją czynną jest ibuprofen i można zakupić go bez recepty. Stosuje się go w przypadku potrzeby łagodzenia bólu, zbicia wysokiej temperatury czy zwalczenia stanu zapalnego w organizmie.

Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników odradza zażywanie ibuprofenu w ciąży, zwłaszcza w I i III trymestrze, natomiast w II zaleca się podaż tej substancji tylko wtedy, gdy nie ma innego wyjścia z niechcianej sytuacji.

Jakie mogą być konsekwencje zażywania ibuprofenu? W I trymestrze może dojść do krwawienia z dróg rodnych lub nawet do poronienia. Branie go w III trymestrze grozi zamknięciem przewodu Botalla w sercu dziecka i zaburzeniem działania układu naczyniowo-sercowego.

W sytuacji, kiedy podaż leku jest niezbędna i uzasadniona, można skorzystać z ibuprofenu w II trymestrze ciąży, w dawce nie większej, niż 600mg na dobę, czyli jedną tabletkę co 8 godzin. Nie podejmuj jednak decyzji sama, twój lekarz musi zadecydować o tym czy korzyści przewyższają ryzyko.

Czy w ciąży można brać nurofen?

A czy wiesz, jaka substancja czynna znajduje się w nurofenie? Zdradzę ci – jest to wspomniany wyżej ibuprofen. Zatem odpowiedź na pytanie jest jedna: nurofenu należy unikać ze względu na obecność składnika aktywnego, chyba że lekarz zadecyduje o konieczności jego przyjęcia.

Jak sama widzisz, różne nazwy handlowe leków, a ten sam składnik. Dlatego musisz tak bardzo uważać na skład leków bez recepty. To co łatwo dostępne, nie zawsze okazuje się dobre dla ciebie czy twojego nienarodzonego dziecka.

Oto leki dostępne na polskim rynku, które różnią się nazwą, producentem, opakowaniem i ceną, ale zawierają tą samą substancję aktywną, czyli ibuprofen: Ibuprom, Nurofen, Ibum, Ibupar, Ibufen, Iburapid, Ibuprex. Niech zapali ci się lampka ostrzegawcza za każdym razem, gdy jakiś lek zaczyna się od słów „ibu”.

Inne leki przeciwbólowe w ciąży

W grupie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) jest jeszcze kwas acetylosalicylowy, ketoprofen i naproksen. Czy któryś z nich jest dozwolony i bezpieczny w stosowaniu w ciąży?

Kwas acetylosalicylowy jest na pewno dobrze ci znany, jednak pod inną nazwą – aspiryna. Jest to lek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy, wskazany również w leczeniu chorób związanych z układem naczyniowo-sercowym. Korzysta się z niego tylko w nagłych sytuacjach, pod okiem doświadczonego lekarza.

Zażywanie aspiryny może nieść za sobą powikłania, takie jak: rozszczep kręgosłupa u płodu, przedwczesne zamknięcie przewodu Botalla czy powikłania okołoporodowe. Jednakże, są sytuacje, kiedy niezbędne jest włączenie leczenia kwasem acetylosalicylowym przed 16 tygodniem ciąży. Jest to: zwiększone ryzyko wystąpienia preeklampsji (stanu przedrzucawkowego) oraz występowanie u mamy przewlekłej choroby nerek.

Czy ketoprofen i naproksen są bezpieczne w ciąży?

Ketoprofen i naproksen należą również do NLPZ-ów, działają przeciwbólowo i przeciwzapalnie.

Ketoprofen kryje się pod nazwą handlową znanego leku – Ketonal forte. Jest on dostępny bez recepty, jednak nie powinnaś sama decydować się na jego zakup i zażycie. W I oraz II trymestrze lekarz może zezwolić na krótkotrwałe skorzystanie z ketoprofenu, pod warunkiem, że korzyść przewyższa ryzyko. W III trymestrze może powodować takie powikłania, jak: przedwczesne zamknięcie przewodu Botalla w sercu płodu, zaburzenia pracy nerek czy małowodzie, dlatego nie wolno w ogóle go przyjmować pod koniec ciąży.

Naproksen jest substancją czynną w takich lekach jak Naproxen lub Aleve. Ulotki jasno i wyraźnie mówią o powstrzymaniu się z przyjmowania leku w trakcie I i II trymestru ciąży, a zakazują zażywanie go w III trymestrze. Podobnie jak ketoprofen, może spowodować przedwczesne zamknięcie się przewodu Botalla oraz powikłania okołoporodowe.

Żadnego z powyższych leków nie powinnaś brać sama, bez konsultacji z lekarzem. Najbezpieczniejszym lekiem stosowanym w sytuacjach bólowych czy w trakcie przeziębienia jest paracetamol i tylko po niego sięgaj, kiedy tego potrzebujesz.

Bibliografia:

1. G. H. Bręborowicz, Położnictwo, tom 1, wydanie III, red. naukowa G.H. Bręborowicz, K. Czajkowski, Warszawa 2020.
2. J. Patro-Małysza, B. Marciniak, Ż. Kimber-Trojnar, E. Poniedziałek-Czejkowska, R.Mierzyński, J. Bartosiewicz, B. Leszczyńska-Gorzelak, J. Oleszczuk, Farmakoterapia chorób układu ruchu u kobiet w ciąży, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 2016; tom 1, nr 2, str. 56-65.
3. E. Szałek, E. Grześkowiak, Bezpieczeństwo farmakoterapii w okresie ciąży, Farmacja Współczesna, 2008; 1: 109-115.
4. https://www.medicover.pl/substancje-czynne/paracetamol/, dostęp: 25.06.2023.
5. https://badaniaprenatalne.pl/ciaza/ibuprom-w-ciazy-czy-i-kiedy-mozna-stosowac-lek/, dostęp: 25.06.2023.