Co może przenikać przez łożysko w ciąży - położna obala mity
Przez łożysko przenika wbrew pozorom bardzo wiele substancji i patogenów, mimo że pełni ono funkcję ochronną dla dziecka. Z tego względu w ciąży nie można przyjmować tak wielu leków i trzeba na siebie uważać. Infekcje spowodowane przez bakterie, wirusy, grzyby, pasożyty także są pewnym powodem do zmartwień– czy coś przejdzie do dziecka? Poniżej dowiemy się, co może przenikać przez łożysko w ciąży, a co na pewno do dziecka przez barierę łożyskową się nie dostanie.
Z tego artykułu dowiesz się:
Czy łożysko chroni dziecko?
Łożysko w ciąży jest narządem, który pośredniczy między matką a dzieckiem. Można powiedzieć, że pełni funkcję płuc, ponieważ umożliwia przez naczynia krwionośne wymianę tlenu i dwutlenku węgla. Pełni także rolę układu pokarmowego; od odżywiania poprzez wydalanie. Pełnienie tej roli jest możliwe dzięki przesyłowi składników od mamy do dziecka (odżywianie dziecka) i od dziecka do mamy (wydalanie przez dziecko) przez pępowinę do łożyska i odwrotnie.
Łożysko w ciąży chroni także dziecko poprzez tzw. barierę łożyskową. Pełniąc rolę „filtra” oddziela krew mamy i dziecka, dzięki czemu nie dochodzi do atakowania dziecka (jako „ciała obcego”) przez przeciwciała mamy. Gdy w jakiś sposób dojdzie choć do niewielkiego połączenia krwi mamy z krwią dziecka czy w trakcie ciąży, czy porodu to taką sytuację nazywamy konfliktem serologicznym. Organizm mamy zaczyna tworzyć przeciwciała przeciwko obcym dla niego tkankom, czyli dziecku. W takiej sytuacji wykonuje się w ciąży immunizację.
Łożysko w ciąży chroni dziecko przed wieloma czynnikami, jednak nie jest w stanie uchronić przed wszystkimi substancjami czy patogenami, o czym powiemy sobie poniżej.
Jakie substancje przenikają przez łożysko?
Tlen: jest gazem oddechowym niezbędnym komórkom ciała, który jest wdychany przez płuca ciężarnej, następnie dostaje się do jej krwi. Z krwi przechodzi przez łożysko, skąd pępowiną dociera do układu krwionośnego dziecka i zostaje wykorzystany przez komórki jego ciała. Dziecko nie oddycha płucami w brzuchu, więc tlen dostarczany przez łożysko jest jedyną drogą, jaką może się dostać. Przy problemach z funkcją łożyska może dojść do niebezpiecznego niedotlenienia łożyska, więc o łożysko jak najbardziej należy dbać.
Poczytaj o także o tym, jak dbać o łożysko w ciąży i co mówi jego lokalizacja?
Glukoza: jest substancją, potrzebną dziecku do rozwoju, ponieważ jako węglowodan dostaje się do każdej komórki, której służy za pokarm. Dzięki temu cukrowi możliwy jest pośrednio rozwój narządów, czyli ich odpowiednie powiększanie się oraz nade wszystko właściwe sprawowanie przez nie funkcji. Dzięki glukozie z krwi mamy dziecko także może intensywnie ruszać się w macicy, a mózg jest dobrze odżywiany. Nadmiar dostarczanej glukozy (cukru) od mamy może jednak dziecku szkodzić. Dzieje się to wtedy, gdy ciężarna spożywa zbyt dużo węglowodanów w diecie lub zbyt dużo kalorii, co skutkuje wysokim poziomem glukozy we krwi, a gdy ten stan trwa zbyt długo rozwija się cukrzyca. Niekontrolowanie cukrów i brak diety prowadzi do stale wysokiego poziomu glukozy we krwi kobiety oraz przechodzenia większej ilości glukozy do dziecka niż ono potrzebuje. Dlatego tak ważna jest kontrola poziomu glukozy w ciąży, a w przypadkach cukrzycy ciążowej wdrożenie diety i jeśli trzeba – insuliny. Przy pilnowaniu prawidłowych poziomów cukru we krwi, do dziecka nie przechodzi jej za dużo.
Warto zobaczyć, jakie są normy cukru w ciąży i jaki poziom glukozy jest prawidłowy w ciąży.
Aminokwasy, makroelementy, mikroelementy i witaminy: aminokwasy to cząsteczki, które tworzą każde białko, ale każde białko musi zostać strawione do poziomu aminokwasów, by mogło dostać się do krwi mamy, a w odpowiedniej ilości też do dziecka. Aminokwasy pełnią funkcję budulcową, dzięki czemu mogą rozwijać się narządy, mięśnie oraz samo dziecko może wzrastać. Makroelementy i mikroelementy to np. magnez, wapń, potas, żelazo, cynk, są one potrzebne dziecku tak samo jak witaminy do szlaków syntezy, wytwarzania enzymów, hormonów, prawidłowego przewodnictwa nerwowo – mięśniowego i wielu innych.
Większość leków: to, czy lek przejdzie przez łożysko zależy od wielu czynników, m.in. od metabolizmu i eliminacji leku przez organizm mamy, od rozpuszczalności leku w tłuszczach, stopnia jonizacji, stopnia połączenia leku z białkami osocza, wieku łożyska, interakcji z innymi substancjami itd. Tak naprawdę większość z leków przechodzi przez barierę łożyskową, tylko w różnej ilości dociera do dziecka. Istnieją kategorie leków w ciąży, które mówią nam o tym, który lek jest bezpieczny do stosowania w ciąży, które należy brać w wybranych przypadkach, a które absolutnie nie wolno.
| Kategorie leków w ciąży |
|---|
| Kategoria A – brak zagrożenia, znikome zagrożenie |
| Kategoria B – małe zagrożenie w badaniach na zwierzętach lub jego brak i nie wiadomo, czy może ono wystąpić u ludzi |
| Kategoria C – badania na płodach zwierzęcych ujawniły skutki uboczne, ale nie było badań na ludziach |
| Kategoria D – istnieje związek między podaniem leku a szkodliwością dla dziecka, lek należy przyjmować tylko w sytuacji zagrożenia życia i zdrowia matki |
| Kategoria X – leki definitywnie zakazane w ciąży, wywołujące patologie płodowe. |
Bezpieczniejsze są leki w ciąży stosowane miejscowo niż ogólnoustrojowo; te stosowane miejscowo w mniejszej ilości przedostają się do krwi, a wraz z nią przez łożysko do dziecka. Jednakże zawsze warto pytać się lekarza, położnej, farmaceuty czy dany lek będzie w ciąży bezpieczny
Leki przeciwbólowe i część antybiotyków należy do kategorii B, ale z uwagi na różne skutki uboczne dla dziecka w konkretnych tygodniach ciąży należy zawsze skonsultować ich przyjmowanie z lekarzem.
Kofeina, teina, teobromina, tytoń, nikotyna, alkohol: te używki przechodzą przez łożysko w ciąży, dlatego należy znacznie ograniczyć np. picie kawy, mocnej herbaty i całkowicie odrzucić palenie papierosów lub przebywanie w towarzystwie palaczy oraz zaprzestać picia alkoholu. Szczególnie palenie papierosów, narkotyki i alkohol mogą powodować poważne wady dziecka (np. zespół FAS). Palenie przez ludzi w otoczeniu ciężarnej również powoduje wdychanie trujących substancji przez kobietę i przechodzenie ich przez barierę łożyskową.
Dowiedz się więcej o tym, czy kawa jest bezpieczna w ciąży oraz czy zielona herbata w ciąży może zaszkodzić.
Przeciwciała Rh mamy: przy naruszonej barierze łożyskowej (konflikt serologiczny), czyli gdy następuje tzw. izoimmunizacja płodu przez przeciwciała Rh ciężarnej, mogą one przechodzić przez łożysko i powodować niedokrwistość u dziecka lub całkowity rozpad u niego czerwonych krwinek – są to wtedy stany zagrażające życiu. Stąd tak ważne jest zapobieganie konfliktowi serologicznemu – podanie immunoglobuliny anty – D, jeśli wykryta zostanie niezgodność czynnika Rh kobiety z czynnikiem Rh mężczyzny (kobieta Rh (-), podczas gdy mężczyzna Rh (+), ponieważ dziecko , które rośnie w mamie ma wtedy Rh (+).
Bakterie, wirusy, pierwotniaki, pasożyty: niestety każda infekcja w ciąży jest potencjalnym czynnikiem szkodliwym dla dziecka, dlatego tak ważne jest unikanie wszelkich źródeł i ognisk zakażeń, o ile jest taka możliwość. Przykład: święta u rodziny, której członkowie są w trakcie mocno objawowej choroby np. z podwyższoną temperaturą, kaszlem, bólem gardła, czy biegunką – choć choroby nie widać w powietrzu to wirusy bardzo łatwo przenikają drogą kropelkową. Zakażenia ogólne wywołane przez drobnoustroje atakujące układ oddechowy, czy pokarmowy mogą przejść przez łożysko (nie wszystkie bakteryjne, lecz wirusowe tak), ale nie zawsze muszą uczynić bezpośrednią szkodę dziecku. Za to najpewniej odbiją się na stanie łożyska i pogorszeniu jego funkcji, a także mogą odbić się na pogorszeniu przepływów naczyniowych, szybszemu starzeniu się łożyska, co też pośrednio wpływa na rozwój dziecka, właściwe odżywienie i dotlenienie. Kluczowe jest także dbanie o to, by nie zaniedbywać leczenia infekcji pochwy lub układu moczowego, ponieważ takie zakażenia mogą niekorzystnie wpłynąć na przebieg ciąży i na dziecko, a także wywołać poród przedwczesny. Zakażenia pochwy powinny być bezwzględnie leczone, czy są to zakażenia bakteryjne, czy grzybicze, ponieważ mogą wywołać tzw. zakażenie wstępujące, czyli drobnoustroje z pochwy mogą przedostać się przez czop śluzowy i wywołać zakażenie wewnątrzowodniowe. Dodatkowo, gdy poród ma się odbyć drogą pochwową – dziecko przechodząc przez kanał rodny styka się z tymi mikroorganizmami i, jak wskazują badania, bakterie z pochwy kolonizują układ pokarmowy dziecka, dając mu na start albo polepszenie odporności (prawidłowe bakterie z pochwy) albo osłabienie odporności (bakterie, grzyby patogenne). Dlatego dużo mówi się o korzyści porodu naturalnego względem cesarskiego cięcia, podczas którego układ pokarmowy dziecka kolonizują bakterie ze skóry. Dużo zależy także od tego, w którym tygodniu życia pojawią się w organizmie mamy jakiekolwiek mikroorganizmy, ponieważ w każdym tygodniu, co innego rozwija się u dziecka i w jednym tygodniu coś może źle się wykształcić pod wpływem wirusów, a w innym tygodniu skutki mogą być mniejsze.
Warto dowiedzieć się więcej o przyczynach, objawach i leczeniu infekcji intymnych w ciąży.
Przykłady drobnoustrojów mogących przenikać przez łożysko i w sposób pośredni lub bezpośredni oddziaływać na dziecko
Wirusy: wywołujące zapalenie płuc, streptococcus β – hemolizujące, wirusy wywołujące gruźlicę, cytomegalię, różyczkę, HPV (brodawczaki), wirusowe zapalenie wątroby, boreliozę, babeszjozę, wirus polio, wirus Coxackie, COVID, wirusy grypy, rotawirusy itd.
Bakterie: wywołujące listeriozę, kiłę, rzeżączkę, chlamydię, a także bakterie, które w małej liczebności nie zrobią krzywdy, ale jeśli wystąpi ogólnoustrojowa szeroko objawowa infekcja spowodują zakażenie organizmu (np. Escherichia coli, Pseudomonas, Klebsiella).
Pasożyty: toxoplazma gondii, tęgoryjec dwunastnicy, glista ludzka, tasiemiec uzbrojony.
Grzyby: wywołujące grzybice np. candida albicans i inne candida, aspergillus – jeśli są to masywne pełnoobjawowe infekcje, a nie pojedyncze kolonie.
Co nie przenika przez łożysko?
Przykłady:
- Pestki, ziarna z pożywienia, jakiekolwiek fragmenty żywności
- Insulina, jeśli jest przyjmowana w cukrzycy ciążowej
- Sperma męska w trakcie stosunku płciowego – nie ma takiej możliwości ani fizjologicznej, ani anatomicznej, by dotarła do łożyska, a już na pewno do dziecka
- Większość bakterii, szczególnie jeśli są to bezobjawowe lub skąpo objawowe infekcje
Infekcja w ciąży – wpływ na łożysko
Infekcja w ciąży może wpłynąć na łożysko. Zarówno infekcja układu oddechowego, jak i każda inna infekcja. Różny stopień nasilenia infekcji, czas trwania oraz rodzaj drobnoustrojów decyduje o tym, jak bardzo może zmienić się łożysko w ciąży. Po infekcji typowe są zmiany w łożysku o charakterze zwapnień, zwiększonej echogenności itp. (tzw. starzenie się łożyska). Szczególnie infekcje z podwyższoną temperaturą ciała wpływają na wygląd i funkcje łożyska. Nie każda infekcja musi jednak powodować niewydolność łożyska. Czasami może ono mimo wszystko działać sprawnie.
Czy da się oczyścić łożysko? Niestety, ale łożysko jest narządem, którego nie da się oczyścić. Każda infekcja, szczególnie z wysoką temperaturą, niestety negatywnie wpłynie na łożysko. Pocieszające jest to, że w wielu przypadkach nie zaburzy to jego działania, mimo że wygląd łożyska będzie sugerował szybsze zestarzenie.
Zobacz czym różni sięłożysko na ścianie przedniej od łożyska przodującego.
Źródła:
- Przepływ leków przez łożysko. Fernandez C., Kuczkowski K., Anestezjologia i Ratownictwo, 2009, 3, str. 416 – 439.
- Infection in Maternal-Fetal Medicine: An Overview. Galask R., Larsen B., Ohm M., The Global Library of Women’s Medicine, 2008.
- Human placenta has no microbiome but can contain potential pathogens. de Goffau M., Lager S., Sovio U. I in. Nature, 2019, 572, tr. 329 – 334.