Anemia w ciąży - przyczyny, leczenie, porady położnej

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Agnieszka MazelanikDrukujUdostępnij

Czym jest anemia?

Anemię stwierdza się wtedy, kiedy w organizmie stężenie hemoglobiny zmniejsza się poniżej stężenia, które zapewnia właściwe utlenienie tkanek organizmu. Zazwyczaj obniżeniu stężenia hemoglobiny towarzyszy zmniejszenie wartości hematokrytu oraz liczby czerwonych krwinek. Funkcją erytrocytów jest transport tlenu z płuc do tkanek oraz dwutlenku węgla z tkanek do płuc. Transport ten możliwy jest dzięki hemoglobinie, która zawarta jest w erytrocytach. Hemoglobina występuje pod skrótem Hb lub Hgb, a erytrocyty, czyli czerwone krwinki pod skrótem RBC – Red Blood Cells.

Anemia u kobiet, które nie są w ciąży rozpoznawana jest wtedy, kiedy stężenie hemoglobiny jest niższe niż zakres referencyjny, który wynosi 12 – 16 g/dl. Kiedy zatem rozpoznaje się anemię w trakcie ciąży? Zgodnie z zaleceniami WHO, a także zgodnie z opinią Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, niedokrwistość – czyli anemię w ciąży rozpoznaje się wtedy, kiedy stężenie hemoglobiny wynosi poniżej 11 g/dl w każdym trymestrze ciąży oraz poniżej 10 g/dl w okresie połogu. Okres ciąży charakteryzuje się wieloma zmianami w organizmie kobiety ciężarnej. Zmiany te dotyczą także układu sercowo – naczyniowego. Między innymi dochodzi do wzrostu osocza oraz masy erytrocytarnej w porównaniu z okresem przed ciążą. W związku z tym stężenie hemoglobiny oraz całkowita masa krwinek czerwonych są fizjologicznie niższe – stąd obniżenie progu wartości stężenia, które uznaje się za prawidłowe.

Anemia w ciąży jest dosyć często stwierdzanym stanem. Częstość występowania waha się od 30 do 70% u ciężarnych kobiet. Zakres ten jest bardzo duży, ponieważ zależy od pewnych czynników. Wiemy, że anemia znacznie częściej występuje wśród kobiet, których warunki socjo – ekonomiczne nie są zbyt dobre. Szacuje się, że w krajach rozwijających się anemia dotyczy 50% kobiet natomiast w Europie - 10%.

Co jest przyczyną anemii w ciąży?

Anemia może wynikać z niedoboru żelaza, z niedoboru kwasu foliowego lub niedoboru witaminy B12. Przyczyną wystąpienia anemii mogą być również niektóre choroby przewlekłe. Rodzaj niedoboru stwierdzić można już na podstawie wyniku podstawowego badania, jakim jest morfologia krwi. Czasami konieczne może okazać się wykonanie dodatkowych badań takich jak: stężenie ferrytyny, stężenie żelaza, stężenie witaminy B12 czy stężenie kwasu foliowego. Zaleca się, aby morfologia krwi badana była u zdrowych kobiet raz do roku. Jeśli chodzi o okres ciąży - badanie to zlecane jest przez osobę prowadzącą ciążę już na pierwszej wizycie ciążowej i powtarzane jest kilkukrotnie w trakcie trwania ciąży.

Najczęstszą przyczyną niedokrwistości jest niedokrwistość spowodowana niedoborem żelaza. Stanowi ona 60 – 80% przypadków. W związku z tym faktem, artykuł ten poświęcony został głównie anemii spowodowanej właśnie niedoborem tego mikroelementu. Żelazo to pierwiastek, który w naszym organizmie występuje przede wszystkim jako składnik hemoglobiny, która, jak już wiemy, transportuje tlen.

Anemia z niedoboru żelaza spowodowana może być: obfitymi miesiączkami, które miały miejsce przed zajściem w ciążę – w tym przypadku niedokrwistość będzie się nasilać wraz z trwaniem ciąży; dolegliwościami ciążowymi takimi jak mdłości oraz wymioty, które sprawiają, że kobiety nie mają apetytu lub nie są w stanie przyjmować odpowiedniej ilości żelaza zawartego w pokarmach; zaburzeniami funkcjonowania układu pokarmowego takimi jak na przykład zespół złego wchłaniania. Anemia może wystąpić również u kobiet, u których w trakcie ciąży występują krwawienia, w wyniku których może dochodzić do dużej utraty żelaza.

W czasie ciąży dochodzi do zwiększonego zapotrzebowania na żelazo. Jeśli mamy do czynienia z anemią w ciąży, to najczęściej anemia ta istniała już przed ciążą, a w trakcie ciąży dodatkowo się nasiliła. Zapas żelaza, który posiada kobieta nie będąca jeszcze w ciąży jest w tych przypadkach zbyt mały i po zajściu w ciążę bardzo szybko się wyczerpuje. Zapotrzebowanie na żelazo zmienia się w zależności od naszego wieku, płci oraz stanu organizmu. U kobiet dorosłych, które nie są w ciąży, zapotrzebowanie na żelazo wynosi 2 mg na dobę. Jak już wiemy, w okresie ciąży zapotrzebowanie to zwiększa się. W pierwszym trymestrze ciąży zapotrzebowanie na żelazo zwiększone jest o 1 – 2,5 mg na dobę, a w trzecim trymestrze aż o 6,5 mg na dobę.

Jakie są objawy anemii w ciąży?

W przypadku anemii spowodowanej niedoborem żelaza, występują objawy takie jak: nietolerancja wysiłku, drażliwość, rozkojarzenie, kołatania serca, osłabienie i zmęczenie, trudności w koncentracji, niepokój, zaburzenia snu, mroczki i zawroty głowy, kołatanie serca, ból i pieczenie języka, pękanie kącików ust, suchość skóry, kruche i blade paznokcie, a także cienkie, łamliwe i łatwo wypadające włosy.

Leczenie anemii

Leczenie anemii różni się w zależności od tego, czym anemia jest spowodowana. Wiemy już, że najczęściej spowodowana jest niedoborem żelaza w organizmie. W tym przypadku leczenie polega przede wszystkim na przyjmowaniu preparatów żelaza. W bardzo rzadkich przypadkach dochodzi do konieczności leczenia za pomocą przetaczania krwi. Preparaty żelaza dostępne są w formie doustnej, dożylnej oraz domięśniowej. Jeśli mamy do czynienia z niewielkim stopniem niedokrwistości – pierwszym postępowaniem jest przyjmowanie preparatów doustnych.

Podczas przyjmowania preparatów żelaza należy zwrócić uwagę na to, aby nie były one przyjmowane jednocześnie z innymi lekami, które mają działanie zmniejszające wchłanianie żelaza przez nasz organizm. Przyjmowanie preparatów żelaza niestety może wiązać się z pewnymi działaniami niepożądanymi, takimi jak: uczucie pełności w żołądku, nudności, wymioty, zaparcia lub biegunka.

Jeśli zdiagnozowano u nas niedokrwistość z niedoboru żelaza w ciąży, to przyjmowania żelaza nie można sobie samemu odstawić nawet wtedy, kiedy wynik hemoglobiny wyszedł w końcu prawidłowy. Zaleca się, aby przyjmowanie żelaza było kontynuowane przez 3 miesiące od momentu, kiedy wyniki są prawidłowe oraz co najmniej do 6 tygodni po porodzie. Postępowanie to ma na celu uzupełnienie niedoborów żelaza. Żelazo należy przyjmować w takiej dawce, jaka została nam zlecona. Nie zaleca się przyjmowania większych dawek żelaza, ponieważ składnik ten w nadmiarze doprowadzić może do konsekwencji takich jak: zwiększone ryzyko stanu przedrzucawkowego czy wystąpienie cukrzycy ciążowej. Sprawdź także ten artykuł: CRP w ciąży - co to jest, badanie, wynik, norma, przyczyny, objawy.

Jakie mogą być skutki nieleczonej anemii?

Czy anemia w ciąży szkodzi dziecku? Zmniejszenie stężenia hemoglobiny, żelaza oraz ilości krwinek czerwonych skutkuje obniżeniem zdolności wiązania tlenu i przenoszenia go do tkanek zarówno w naszym organizmie, jak i w organizmie płodu. Wiemy, że anemia może wiązać się z częstszym występowaniem poronień, porodów przedwczesnych, przedwczesnego oddzielenia łożyska, łożyska przodującego oraz małej masy urodzeniowej dziecka. Dlatego bardzo ważne jest dbanie o prawidłową podaż żelaza, a jeśli to konieczne – o jego dodatkową suplementację.

Czy da się zapobiec wystąpieniu anemii w ciąży?

Ciąża jest obciążająca dla organizmu kobiety. Między innymi z tego względu specjaliści zalecają wcześniejsze przygotowanie do niej. Na etapie planowania ciąży rekomenduje się wykonanie badań diagnostycznych, które mają na celu sprawdzenie w jakim stanie znajduje się nasz organizm. Jednym z podstawowych badań, które powinno być wykonywane najlepiej raz do roku jest morfologia krwi. Na podstawie tego badania mamy pogląd na to, jak nasz organizm funkcjonuje. Jeśli okaże się, że wyniki wskazują na występowanie niedoborów, warto uzupełnić je jeszcze przed zajściem w ciążę, ponieważ jak już wiemy – w trakcie ciąży dochodzi do zwiększonego zapotrzebowania na wiele składników odżywczych. Spowodowane jest to faktem, że w trakcie ciąży dochodzi do zwiększenia objętości krwi krążącej. Dodatkowo z dnia na dzień nasza macica rośnie, a w niej rozwija się płód, który również do prawidłowego rozwoju potrzebuje odpowiedniej ilości mikro i makroelementów.

Wystąpieniu anemii w ciąży nie zawsze da się zapobiec, ponieważ może być ona spowodowana różnymi czynnikami. Jednak najczęściej anemia w ciąży rozwija się poprzez pogłębienie anemii, która miała miejsca już przed ciążą. Dlatego jeśli planujemy ciążę, to warto zadbać o wyrównanie niedoborów – może dzięki temu anemia w ciąży nie będzie nas dotyczyć.

Jeśli chodzi o suplementy dla kobiet ciężarnych – Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników zaleca, aby w okresie ciąży dodatkowo suplementować składniki takie jak: kwas foliowy, witaminę D, kwasy DHA oraz jod. Eksperci nie zalecają przyjmowania żelaza przez każdą kobietę ciężarną, ponieważ nadmiar żelaza ma niekorzystny wpływ na rozwój ciąży. Jak już wiemy, jego nadmiar powodować może zwiększenie ryzyka wystąpienia stanu przedrzucawkowego, wystąpienia cukrzycy ciążowej, a także może wpływać na rozwinięcie się insulinooporności. W związku z tym, aktualne zalecenia są takie, aby kobiety ciężarne po swojej pierwszej wizycie położniczej wykonywały badanie morfologii oraz stężenie ferrytyny. Suplementacja preparatami żelaza powinna mieć miejsce dopiero wtedy, kiedy wyniki powyższych badań świadczą o tym, że nasz organizm posiada zbyt mało zmagazynowanego żelaza.

Zupełnie inaczej wyglądają zalecenia dotyczące suplementacji kwasu foliowego, który również (chociaż w mniejszości) może być przyczyną anemii. Kwas foliowy powinien być przyjmowany przez wszystkie kobiety w wieku rozrodczym. Aby poziom kwasu foliowego był na odpowiednio wysokim poziomie w organizmie kobiety, suplementację należy rozpocząć najlepiej na 12 tygodni przed planowanym zajściem w ciążę. Zalecona dawka kwasu foliowego różni się w zależności od tego, do jakiej grupy ryzyka należymy. Kobiety zdrowe, należące do grupy niskiego ryzyka powinny przyjmować 0,4 mg kwasu foliowego dziennie.

Co jeść na anemię w ciąży?

Już na etapie planowania ciąży warto do swojej diety wprowadzić pokarmy, które bogate są w żelazo. Wchłanianie żelaza jest lepsze wtedy, kiedy spożywane przez nas posiłki bogate są w fruktozę, witaminę C, witaminę B6 oraz witaminę B12. Żelazo znajduje się w produktach takich jak:

• Mięso: wołowina, cielęcina, kaczka, królik,
• Podroby mięsne: wątroba. O wątróbce możesz przeczytać tutaj: wątróbka na niedokrwistość - czy można ją jeść w ciąży?
• Ryby: sardynki, śledź, makrela, łosoś,
• Jaja (szczególnie żółtko),
• Produkty pełnoziarniste,
• Nasiona i ziarna takie jak: sezam, mak, dynia,
• Orzechy,
• Warzywa takie jak: burak, bób, groszek, szpinak, pietruszka, szczaw. Szczególnie polecane są soki z buraka,
• Owoce: porzeczki, maliny, awokado,
• Owoce suszone: morele, śliwki, daktyle,
• Rośliny strączkowe: soja, fasola, groch, soczewica.

Podczas przyjmowania posiłków zaleca się unikać spożywania kawy oraz herbaty, które ze względu na zawartość tanin mogą hamować wchłanianie żelaza.

Bibliografia:

1. Falkowska A., Ostrowska L.: Niedokrwistość u kobiet ciężarnych. Nowa Medycyna, 3/2010.
2. Pietrzak B., Seremak – Mrozikiewicz A., Marciniak B., Witek A., Leszczyńska – Gorzelak B.: Niedokrwistość z niedoboru żelaza w położnictwie i ginekologii. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 2016.
3. Drosdzol – Cop A., Fuchs A., Bednarz K., Błażkiewicz P., Basiaga B.: Suplementacja kobiet w ciąży 2020. Forum Położnictwa i Ginekologii: https://www.forumginekologii.pl/artykul/suplementacja-kobiet-w-ciazy-2020
4. Sieroszewski P., Bomba – Opoń D., Cnota W. i wsp.: Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące diagnostyki leczenia niedoboru żelaza oraz niedokrwistości z niedoboru żelaza. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 2022.
5. Zimmer M., Sieroszewski P., Oszukowski P. i wsp.: Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 2020.
6. Wnęk D.: Dieta w niedokrwistości z niedoboru żelaza. Medycyna Praktyczna: https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_w_chorobach/123404,dieta-w-niedokrwistosci-z-niedoboru-zelaza