Czy USG jest szkodliwe dla dziecka? Jak często i jak długo?

Czy USG jest szkodliwe dla dziecka?

To, czy badanie USG jest szkodliwe dla zdrowia było badane na przestrzeni wszystkich lat od kiedy istnieje ultrasonografia. Jak każde badanie, leki czy nowe procedury jest to zawsze w zasięgu nieustannych badań, ponieważ skutki wielu działań czy leczenia mogą być długoterminowe i ujawniać się po latach. Podczas kilkudziesięciu lat istnienia ultrasonografii w żadnych badaniach do tej pory nie uzyskano wyników sugerujących, że badanie USG dla płodu niesie jakiekolwiek niebezpieczeństwo dla zdrowia, czy zaburzenie jego rozwoju. Praktyka ogromu ultrasonografistów, co prawda nie opisana badaniami, także nie pokazuje, by badanie USG było niebezpieczne. Możemy o USG powiedzieć, że jest to badanie bezpieczne dla zdrowia oraz bezpieczne dla płodu w ciąży.

Dla całkowitej pewności, a trochę też można powiedzieć na wszelki wypadek, w rekomendacjach dla USG w ciąży przyjęto zasadę ALARA. ALARA (ang. As Low As Reasonably Achievable) to zasada tzw. najniższego możliwego kosztu, która oznacza, że w trakcie ciąży USG należy wykonywać w takich ekspozycjach i tyle trwających, ile minimalnie potrzeba, by wykonać badanie kompletnie i dokładnie. Innymi słowami – ultrasonografista powinien na jednym obrazie trzymać głowicę tak długo ile potrzeba, by wszystko dokładnie ocenić i zmierzyć, ale nie nadmiernie długo i bez potrzeby. Czyli nie powinno się przeciągać badania, jeśli nie wymaga tego sytuacja i nie wydłużać go w nieskończoność, bo nie wnosi to wartości diagnostycznej. Dla przykładu serce dziecka można oceniać tak długo, jak trzeba, by wszystko zobaczyć (z reguły taka ocena trwa w okolicy do 5 minut), ale nie powinno się sztucznie przeciągać badania jak już wszystko zostało zobaczone, pomierzone itd.

Natomiast obrazowanie 3D nieco różni się od 2D, czyli standardowego czarno – białego USG, które nosi nazwę po prostu „USG ciąży”. Czy USG 3D jest szkodliwe w związku z tym? O tym będzie nieco niżej.

Efekt termiczny i efekt mechaniczny USG

Wskaźnik termiczny (TI – ang. thermal index) oraz wskaźnik mechaniczny (MI – ang. mechanical index) zapewniają wiedzę o tym, jaki jest potencjalny efekt biologiczny wywierany na tkanki przez fale ultradźwiękowe. Potencjalny, czyli prawdopodobny/ możliwy, a nie efekt w 100 % pewny.

Wskaźnik termiczny mówi o tym, jaki efekt termiczny, czyli jaki względny potencjalny wzrost temperatury tkanek mogą spowodować fale ultradźwiękowe przy danej mocy sygnału nadawczego zobrazowanej wartością wskaźnika w długim czasie trwania. Wskaźnik mechaniczny wskazuje efekt mechaniczny ultradźwięków, czyli potencjalny niekorzystny efekt biologiczny jaki mogłyby wywierać fale przy danej mocy nadawczej na tkanki w określonym czasie obrazowania. Brzmi nadal być może skomplikowanie.

Mówiąc prościej: wskaźnik termiczny mówi o możliwości ogrzania tkanek (im wyższa wartość i dłuższy czas robienia na wysokiej wartości tym większa możliwość ogrzania tkanek, jeśli USG byłoby robione tylko w jednym miejscu). Wskaźnik mechaniczny mówi o możliwym efekcie odkształcenia tkanek w wyniku kawitacji, gdyby również było ono robione długo w jednym miejscu przy wysokiej wartości wskaźnika.

Ogólnie, wartości zarówno TI jak i MI podczas większości czasu trwania badania powinny wynosić poniżej 1 lub w jego okolicach i tak też ustawione są automatycznie w aparacie. Zatem można powiedzieć, że USG robione nawet ponad godzinę będzie bezpieczne. Dodatkowo – sonda nie jest w jednym miejscu nawet trzymana tak długo, tylko w różnych miejscach, co jeszcze bardziej skłania do uznania badania USG jako bezpieczne dla mamy i dziecka.

Efekt termiczny na tkanki jest sprawdzany za pomocą trzech form wskaźnika termicznego TI:

TIS – wskaźnik termiczny dla tkanek miękkich. Jest on stosowany, gdy sonda generuje ultradźwięki tylko na tkanki miękkie, czyli np. podczas badania USG ginekologicznego i USG ciąży do 10 tygodnia, czyli gdy mówimy jeszcze o zarodku.

TIB – wskaźnik termiczny dla kości. Jest stosowany w USG, gdy za pomocą ultradźwięków potrzeba zobrazowania kości i tkanek w ich pobliżu, czyli w USG po 10 tygodniu ciąży.

TIC – wskaźnik termiczny kości czaszki. Ten wskaźnik stosowany jest w zasadzie dopiero w USG po urodzeniu noworodka, gdy trzeba zrobić tzw. USG przezciemiączkowe.  TIC stosuje się, gdy głowica (sonda) znajduje się bardzo blisko kości i nie dałoby rady zobrazować przez nią niczego, gdyby nie celowe zwiększenie TI.

Przykładowy TI i MI dla USG 12. tygodnia ciąży przez 95% czasu trwania badania to MI 0,8 a TI 0,2. Jak widać bardzo niewiele i nie można mówić tu o jakiejkolwiek szkodliwości. Jedynie gdy włączany jest doppler na kilka/ kilkanaście sekund by zmierzyć przepływ w przewodzie żylnym to MI wzrosło do 1,2, a TI do 1,7. Nie wywoła to także żadnego efektu mechanicznego ani termicznego, bo trwa krótko. Poniżej w tabeli zalecana bezpieczna długość obrazowania ultrasonograficznego w ciąży na danych wskaźnikach TI opracowana przez The British Medical Ultrasound Society.

Bezpieczna długość obrazowania ultrasonograficznego w ciąży

Wartość indeksu termicznego	0 – 0,7	0,7 – 1,0	1,0 – 1,5	1,5 – 2,0	2,0 – 2,5	2,5 – 3,0
Zalecany czas trwania badania przy tym indeksie termicznym	Nie ma limitów czasowych	Do 60 minut	Do 30 minut	Do 15 minut	Do 4 minut	Do 1 minuty

Tabela przedstawia oczywiście wartości TI dla USG położniczego, czyli tego, wykonywanego w ciąży. Nie należy odnosić tych wartości do USG narządów, czy stawów dorosłego człowieka, a także u noworodka – zalecane wartości są wtedy wyższe. Sprawdź także ten artykuł: Kiedy pierwsze USG w ciąży? Ważne są odpowiednie terminy.

Co to jest Doppler?

USG Doppler, czyli tak naprawdę jedna z opcji obrazowania w aparatach USG, pozwala na ocenę prędkości i kierunku przepływu krwi w naczyniach krwionośnych. Doppler włącza się jedynie na kilka/ kilkanaście sekund podczas badania, by zmierzyć przepływy oraz akcję serca. W trakcie opcji Doppler widać na USG kolor czerwony i niebieski – jest to zobrazowanie przepływu tętniczego (niebieski) oraz żylnego (czerwony). Na zdjęciu z USG widać dokładnie kolory podczas włączonego Dopplera w trakcie mierzonego przepływu w tętnicy pępowinowej w 36.3 hbd.

Przepływ tętniczy i żylny mają różne kolory, ponieważ ruch względem wiązki fal ultrasonograficznych nadawanych przez głowicę aparatu jest inny. Dzięki temu ultrasonografista jest w stanie rozpoznać naczynie, którego przepływ powinien zmierzyć. Opcji Doppler nie powinno włączać się w ciąży wczesnej tj. do 10. tygodnia ciąży ze względu na to że wzrasta efekt termiczny w jej trakcie, który na zarodek może (ale nie musi) wpłynąć inaczej niż na płód, mimo krótkiego włączenia – zaledwie kilka sekund. Tryb Doppler można rozpoznać po tym, że słychać tętno podczas pomiaru, a na ekranie rysuje się mierzony przepływ krwi. Jednak dbając o bezpieczeństwo zarodka w tak wczesnej ciąży akcję serca powinno mierzyć się w trybie M- mote, czyli trybie cichym, bez głosu. W trybie M- mote w miejscu tętnienia przyszłego serca dziecka rysują się „szlaczki”, na podstawie których mierzy się FHR, czyli tętno.

Czy w USG dopochwowym można uszkodzić zarodek?

Zarodek znajduje się w jamie macicy w pęcherzyku ciążowym. Jama macicy to po prostu środek – wnętrze całej macicy. Macica nie łączy się z pochwą od razu, ale znajduje się między nimi szyjka macicy, która chroni wnętrze macicy przed szkodliwymi czynnikami. Głowica dopochwowa natomiast, jak nawet wskazuje nazwa, jest wkładana do pochwy i nigdzie dalej. Nie da się włożyć dalej głowicy ze względów anatomicznych, ale też nawet nie ma takiej potrzeby (nawet gdyby hipotetycznie dojście do macicy było otwarte), ponieważ obraz USG uzyskuje się manewrując jedynie niewielkimi ruchami głowicą w pochwie lub obracając ją. W USG dopochwowym nie da się uszkodzić zarodka głowicą.

Efekt termiczny, czy mechaniczny również nie wpłynie na zarodek, ponieważ takie USG jest krótkie – zazwyczaj trwa 5 do 7 minut, ale też wskaźnik termiczny i mechaniczny automatycznie ustawiony jest w aparacie na tkanki miękkie (TIS), na jak najniższe wartości, przy których uzyskać można bardzo dobry obraz. Przy takich wskaźnikach i takiej długości USG nie można uszkodzić zarodka. Jedyne, czego nie poleca się w ciąży wczesnej w USG wtedy wykonywanym dopochwowo to włączanie opcji Doppler (w celu pomiaru FHR). Doppler wykorzystuje wyższe wskaźniki termiczne i mechaniczne, które nie są zalecane w ciąży wczesnej, mimo bardzo krótkiego trwania. Dlatego nie powinno się włączać Dopplera, by jak najbardziej ograniczyć jakiekolwiek ryzyko dla rozwoju zarodka, aczkolwiek nie stwierdzono do tej pory oficjalnie wpływu krótkiego włączenia Dopplera do pomiaru FHR na ciążę wczesną.

Czy USG 3D jest szkodliwe?

Czy USG 3D jest szkodliwe dla zdrowia dziecka? USG 3D to tak naprawdę komputerowe opracowanie obrazu odbieranego przez głowicę w komputerze aparatu USG. Wykorzystywane tu są jedynie (i aż) algorytmy, które wykonują obliczenia na podstawie uzyskanych obrazów i przekrojów i zamieniają je w obraz trójwymiarowy – kolorowy obraz na ekranie aparatu. Samo 3D nie wykorzystuje żadnego efektu mechanicznego czy termicznego. Dla płodu w ciąży USG 3D nie jest szkodliwe dla zdrowia czy rozwoju. Nie ma wpływu na dziecko.