Depresja w ciąży - tych objawów nie możesz przegapić

Opublikowano: 11.12.2023Autor: Agnieszka MazelanikDrukujUdostępnij

Jak zmienia się psychika w ciąży?

Ciąża to okres, w trakcie którego bardzo dużo kobiet odczuwa lęk i strach. Szczególnie początek ciąży wywołuje duże emocje. Nawet w przypadku planowanej ciąży pojawić się mogą myśli związane z lękiem przed tym, jak będzie wyglądać życie w najbliższej przyszłości.

Zmartwienie, niepokój oraz stres w okresie ciąży spowodowany jest również zmianami biologicznymi, które zachodzą w trakcie ciąży pod wpływem hormonów. Kobiety ciężarne odczuwać mogą jednocześnie radość i szczęście, a także obniżony nastrój, lęk i stres spowodowany zachodzącymi zmianami fizjologicznymi. Kobiety ciężarne częściej przechodzić mogą załamanie nerwowe. Spowodowane jest to faktem, że ciąża to okres, który wiąże się z niepewnością, co do jej rozwiązania, zdrowia i życia dziecka. Niepewność ta budzi obawy wśród kobiet, a u niektórych może przyczyniać się do występowania zaburzeń lękowych. Ciąża oraz poród to bardzo ważne wydarzenia w życiu, a ważne wydarzenia życiowe stanowią stresor. O obawach kobiet w ciąży przeczytasz tutaj: Obawy i negatywne emocje kobiet w ciąży.

Zarówno pierwszy, jak i trzeci trymestr ciąży często wiąże się z gorszym samopoczuciem kobiety ciężarnej. W pierwszym trymestrze ciąży złe samopoczucie może być potęgowane przez występujące męczące dolegliwości ciążowe, takie jak mdłości i wymioty. Drugi trymestr ciąży zazwyczaj jest okresem największej stabilizacji emocjonalnej oraz hormonalnej. W trakcie drugiego trymestru kobiety ciężarne z reguły czują się najlepiej zarówno psychicznie, jak i fizycznie. Natomiast w trzecim trymestrze ciąży spora część kobiet doświadcza lęku przed porodem. Szacuje się, że częstość depresji w pierwszym i trzecim trymestrze ciąży jest większa niż w drugim.

Depresja w ciąży

Odsetek kobiet ciężarnych cierpiących na stany lękowe jest jeszcze wyższy. Chociaż najczęściej słyszy się o depresji poporodowej, to większość przypadków depresji rozpoczyna się już w trakcie ciąży. U kobiet, które doświadczały stanów depresyjnych w trakcie ciąży istnieje ryzyko ich nawrotu po porodzie.

Co ciekawe, kiedyś panowało przekonanie, że kobiety ciężarne nie chorują na choroby psychiczne, ponieważ ciąża jest okresem uogólnionego dobrostanu emocjonalnego, a także ze względu na „ochronę hormonalną”. Dzisiaj dobrze wiemy, że nie jest to prawdą, a dodatkowo – badania pokazują, że okres ciąży może nasilać stany lękowe i stany depresyjne.

Jak objawia się depresja w ciąży?

Objawy depresji w ciąży są takie same jak poza jej okresem. Depresja jednak u każdej osoby może wyglądać nieco inaczej. Najczęstsze objawy depresji obejmują obniżony nastrój przez większość dnia, ciągły smutek, utratę zdolności odczuwania radości, niepokój czy pesymistyczne spojrzenie na świat. Wystąpić może również brak apetytu, spadek zdolności koncentracji, a także bezsenność lub nadmierna senność.

Czynniki ryzyka oraz czynniki ochronne

Niektóre kobiety są bardziej narażone na wystąpienia stanów lękowych oraz depresji w ciąży i po porodzie. Do czynników ryzyka zaliczyć można między innymi:

• Czynny nikotynizm,
• Samotne rodzicielstwo,
• Wykształcenie niższe niż średnie,
• Niesatysfakcjonujący stan finansowy rodziny,
• Nieplanowana ciąża – to jeden z najsilniejszych czynników ryzyka,
• Poprzednie komplikacje okołoporodowe,
• Obecne lub przeszłe powikłania porodowe,
• Lęk przed porodem,
• Cięcie cesarskie w przeszłości (szczególnie o charakterze nieplanowanym – wykonywane nagle),
• Występowanie chorób psychicznych w przeszłości,
• Występowanie chorób psychicznych w rodzinie,
• Brak wsparcia ze strony partnera,
• Niska samoocena i niskie przekonanie o własnej skuteczności.

Jednak, badacze odkryli również coś pozytywnego. Okazuje się, że oprócz czynników ryzyka zachorowania na depresję okołoporodową, istnieją również czynniki ochronne. Są nimi:

• Uczestnictwo w szkole rodzenia,
• Posiadanie obrazu troskliwego obiektu matczynego,
• Posiadanie bezpiecznego stylu przywiązania,
• Posiadanie stylu radzenia sobie skoncentrowanego na zadaniu,
• Wysokie spostrzegane wsparcie społeczne,
• Satysfakcja małżeńska.

Czy depresja ciążowa ma wpływ na dziecko?

Tak, depresja to choroba, która wpływa zarówno na dobrostan kobiety, jak i dziecka. Badania pokazują, że nieleczona depresja ciążowa może wiązać się z powikłaniami położniczymi, nadużywaniem substancji psychoaktywnych, zaburzoną relacją matka – dziecko, a także ze zwiększonym ryzykiem depresji poporodowej.

Depresja poporodowa z kolei negatywnie wpływa na więź z dzieckiem oraz na jego rozwój. Depresja poporodowa wiąże się również z ryzykiem samobójstwa lub samobójstwa rozszerzonego. Sprawdź także ten artykuł: „Boję się, że będę złą matką” – wątpliwości kobiet w ciąży.

Depresja poporodowa

Okres połogu jest zazwyczaj trudnym okresem. Podczas niego dochodzi do zmian zarówno na poziomie biologicznym, na poziomie psychologicznym i społecznym, a także na poziomie relacyjnym. Zmienia się zatem rola i pozycja w rodzinie, w społeczeństwie, zmienia się również całokształt życia codziennego.

Po porodzie często dochodzi do tak zwanej huśtawki emocjonalnej. Szacuje się, że aż 80% kobiet cierpi na zaburzenia nastroju w okresie okołoporodowym. Jednak nie każde załamanie nerwowe jest równoznaczne z zachorowaniem na depresję.

Najczęstszym stanem związanym z zaburzeniem nastroju po porodzie jest baby blues (smutek poporodowy). Smutku poporodowego doświadcza około 50 – 80% kobiet. Jego objawami są: chwiejność nastroju, lęk, drażliwość oraz zaburzenia snu. Objawy te pojawiają się zazwyczaj w 2 – 3 dobie po porodzie oraz ustępują w ciągu dwóch do trzech tygodni po porodzie. W przypadku baby blues, objawy ustępują samoistnie. Jednak, aby zapewnić najlepsze warunki do regeneracji – bardzo ważne jest wsparcie oraz odciążenie świeżej upieczonej mamy w obowiązkach związanych z dzieckiem.

Pierwsze objawy depresji poporodowej u części kobiet pojawić się mogą już w pierwszym tygodniu po porodzie. Najczęściej jednak depresja poporodowa pojawia się po 4 tygodniach od porodu.

Edynburska Skala Depresji Poporodowej

Odsetek występowania objawów lęku i depresji jest na tyle wysoki, że istnieje konieczność przeprowadzania badań przesiewowych w tym kierunku. Według standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej, położna bądź lekarz sprawujący opiekę nad kobietą ciężarną powinni przeprowadzać ocenę ryzyka zachorowania i nasilenia objawów depresji w czasie ciąży oraz po porodzie. W czasie ciąży ocena ta przeprowadzana jest pomiędzy 11., a 14. tygodniem ciąży oraz pomiędzy 33., a 37. tygodniem ciąży. Po porodzie ocena przeprowadzana jest w trakcie wizyty patronażowej przez położną rodzinną (w ciągu miesiąca od porodu). Oceniane jest wtedy ryzyko wystąpienia depresji poporodowej.

Do oceny ryzyka wystąpienia depresji w okresie okołoporodowym używa się różnych narzędzi. W czasie ciąży zadawane są ogólne pytania na temat poczucia przygnębienia oraz anhedonii. Jeśli odpowiedzi na te pytania są twierdzące – przeprowadza się test.

Najbardziej znanym testem przesiewowym w kierunku oceny ryzyka zachorowania na depresję jest Edynburska Skala Depresji Poporodowej. Wynik testu wynoszący 12 lub więcej punktów powinien wiązać się z konsultacją u psychologa lub psychiatry, ponieważ istnieje ryzyko, że kobieta zmaga się z depresją. Pytania w teście dotyczą samopoczucia w ostatnich 7 dniach.

Depresja wiąże się z utratą zdolności troszczenia się o siebie, dlatego wykonanie tego testu warto podsunąć bliskiej nam osobie, której stan nas niepokoi. Edynburska Skala Depresji poporodowej zalecana jest do skriningu wśród kobiet ciężarnych, jak i tych po porodzie. Na jej podstawie nie stawia się diagnozy, tylko identyfikuje się kobiety, u których należy przeprowadzić dokładną ocenę stanu psychicznego.

Edynburska Skala Depresji Poporodowej:

1. Byłam zdolna do radości i dostrzegania radosnych stron życia:

• tak często jak zazwyczaj (0 punktów),
• trochę rzadziej niż zwykle (1 punkt),
• zdecydowanie rzadziej niż zwykle (2 punkty),
• zupełnie nie byłam zdolna do radości (3 punkty).

2. Patrzyłam w przyszłość z nadzieją:

• tak jak zawsze (0 punktów),
• rzadziej niż zawsze (1 punkt),
• zdecydowanie rzadziej niż zwykle (2 punkty),
• nie potrafiłam patrzeć w przyszłość z nadzieją (3 punkty).

3. Obwiniałam się niepotrzebnie, gdy coś mi się nie udawało:

• tak w większości przypadków (3 punkty),
• tak, czasami (2 punkty),
• rzadko (1 punkt),
• wcale (0 punktów).

4. Bez istotnej przyczyny odczuwałam lęk i niepokoiłam się:

• zupełnie nie (0 punktów),
• raczej nie (1 punkt),
• czasami (2 punkty),
• tak, bardzo często (3 punkty).

5. Czułam się przestraszona i wpadałam w panikę bez większych powodów:

• tak, często (3 punkty),
• czasami (2 punkty).
• nie, raczej nie (1 punkt),
• nie, nigdy (0 punktów).

6. Wydarzenia przerastały mnie:

• tak, prawie wcale nie dawałam sobie rady (3 punkty),
• czasami nie radziłam sobie tak dobrze jak zwykle (2 punkty),
• przez większość czasu radziłam sobie dobrze (1 punkt),
• radziłam sobie tak dobrze jak zwykle (0 punktów).

7. Czułam się tak nieszczęśliwa, że nie mogłam spać w nocy:

• tak, przez większość czasu (3 punkty),
• tak czasami (2 punkty),
• rzadko (1 punkt),
• nie, wcale nie (0 punktów).

8. Czułam się samotna i nieszczęśliwa:

• tak, przez większość czasu (3 punkty),
• tak, dość często (2 punkty),
• niezbyt często (1 punkt),
• nie, wcale nie (0 punktów).

9. Czułam się tak nieszczęśliwa, że płakałam:

• tak, przez większość czasu (3 punkty),
• tak, dość często (2 punkty),
• tylko sporadycznie (1 punkt),
• nie, wcale nie (0 punktów).

10. Zdarzało się, że myślałam o zrobieniu sobie krzywdy:

• tak, dość często (3 punkty),
• czasami (2 punkty),
• bardzo rzadko (1 punkt),
• nigdy (0 punktów).

Leczenie depresji

Zarówno depresja ciążowa, jak i depresja poporodowa wymaga leczenia, ponieważ jest chorobą. Nie zawsze leczenie polega na przyjmowaniu leków. Szczególnie w okresie ciąży – wtedy, kiedy tylko się da – unikamy leków, ponieważ część z nich może mieć wpływ na rozwój ciąży.

Leki antydepresyjne przepisywane są dla kobiet ciężarnych z ostrożnością, nie jako pierwszy wybór leczenia. Leczenie depresji polega również na psychoterapii, szczególnie psychoterapii poznawczo – behawioralnej i interpersonalnej. Psychoterapia jest zalecaną formą leczenia w depresji o łagodnym i umiarkowanym nasileniu. Istnieją jednak sytuacje, że sama psychoterapia nie wystarcza i leki antydepresyjne trzeba włączyć.

Leki stosowane w psychofarmakologii nie są całkowicie bezpieczne zarówno dla matki oraz płodu, jednak zrezygnowanie z leczenia farmakologicznego w niektórych przypadkach niesie ryzyko zarówno dla życia i zdrowia kobiety ciężarnej, jak i dla jej dziecka. Istnieją sytuacje, kiedy korzyści z przyjmowania leków są większe niż ryzyko, które może wynikać z ich stosowania w okresie ciąży. Na podstawie obserwacji wyróżniono leki, które uznane zostały za względnie bezpieczne zarówno dla matki, jak i dla płodu. I to te leki są przepisywane chorym kobietom ciężarnym w przypadku konieczności ich zastosowania.

Jeśli chodzi o kobiety chorujące na depresję i planujące zajście w ciążę – w tym przypadku można rozważyć odstawienie leków (oczywiście z pomocą lekarza psychiatry). Odstawienie leków jest możliwe, jeśli objawy depresji nie występują przez minimum 6 miesięcy lub jeśli są tylko łagodnie nasilone. W takim przypadku rezygnacja z nich odbywa się stopniowo, a kobieta jest monitorowana pod względem nawrotu objawów.

Przyjmowania leków antydepresyjnych powinno się unikać w pierwszym trymestrze ciąży (jeśli tylko się da). Stosowanie leków antydepresyjnych w pierwszym trymestrze może wiązać się z ryzykiem wystąpienia wad u dziecka. Z tego względu zaleca się rozważenie innych metod leczenia – takich jak wspomniana psychoterapia. Nie można jednak całkowicie zrezygnować z leczenia, ponieważ może to doprowadzić do pogorszenia się stanu zdrowia i zwiększenia ryzyka niedożywienia, używania substancji psychoaktywnych, agresywnych zachowań oraz prób samobójczych.

Głęboka depresja, w trakcie której dochodzi do myśli samobójczych, objawów psychotycznych i odmowy przyjmowania jedzenia jest wskazaniem do leczenia w warunkach szpitalnych.

Bibliografia:

1. Suchowiak S., Wszołek K., Suwalska J., Łojko D., Suwalska A.: Badania przesiewowe w kierunku depresji okresu okołoporodowego: przegląd narzędzi i barier w skriningu. Neuropsychiatria i Neuropsychologia, 2020.
2. Morylowska – Topolska J., Makara – Studzińska M.: Współwystępowanie objawów lęku i depresji w kolejnych trymestrach ciąży. Current Problems of Psychiatry, 2012; 13 (4), 231 – 237.
3. Baum E., Nowosadko M., Wszołek K., i wsp.: Opieka okołoporodowa w kontekście zdrowia psychicznego. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 2023.
4. Kłosińska U., Sikora J.: Czynniki ryzyka i czynniki ochronne dla zaburzeń depresyjnych i lękowych w ciąży. Społeczeństwo i Edukacja. Międzynarodowe Studia Humanistyczne, 2018; 2 (29), 351 – 364.
5. Urban – Kowalczyk M.: Leczenie objawów depresyjnych u kobiet w ciąży – opcje terapeutyczne. Psychiatria po Dyplomie, 2017.
6. Berent D., Gałecki P.: Psychofarmakologia kobiet w ciąży. Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2013; 1, 13 – 19.
7. Studniczek A., Borowska – Turyn A., Laudański K.: Znaczenie odporności psychicznej oraz karmienia piersią w depresji poporodowej. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 2018.