Jakie badania w ciąży? Położna przedstawia kalendarz badań

Badania w ciąży – po co powstał harmonogram?

Wykaz badań, które każda przyszła mama powinna wykonać w czasie ciąży został stworzony w celu dokładnego monitorowania zdrowia jej i dziecka. Dzięki możliwości regularnego porównywania wyników badania krwi, lekarz prowadzący twoją ciążę jest w stanie wychwycić wszelkie nieprawidłowości na wczesnym etapie, oraz co ważne – zareagować na nie.

Warto wiedzieć, że kalendarz badań i wizyt ciążowych jest jedynie propozycją – dokładne terminy dostosowuje się dla każdej pacjentki indywidualnie.

Jak wygląda pierwsza wizyta w ciąży?

Test ciążowy pokazał dwie kreski, a ty planujesz już pierwszą wizytę u ginekologa? Zapewne odczuwasz wiele emocji i niepewności z tym związanych. Postaraj się podejść do tego wydarzenia na spokojnie.

Na pierwszą wizytę ciążową nie musisz się specjalnie przygotowywać. Najważniejsze, abyś znała datę ostatniej miesiączki oraz potrafiła określić czas jej trwania – to na tej podstawie lekarz będzie w stanie określić, kiedy mogło dojść do zapłodnienia. Kiedy to ustali, wykona badanie ginekologiczne, pobierze cytologię z szyjki macicy oraz wymaz do badania bakteriologicznego. Następnie przeprowadzi badanie USG, aby doprecyzować wiek ciążowy oraz lokalizację jaja płodowego. Podczas pierwszej wizyty, zebrany zostanie również podwójny wywiad:

• wywiad lekarski – przebyte lub przewlekłe choroby, przyjmowane leki, operacje;
• wywiad położniczy – historia i przebieg poprzednich ciąż, porodów i poronień (na tej podstawie ustala się dalszy plan opieki).

Na pierwszą wizytę do ginekologa udaj się przed 10. tygodniem ciąży.

Badania w I trymestrze ciąży

W pierwszym trymestrze ciąży postaraj się pilnować terminów zleconych badań. Brzmi banalnie, ale złe samopoczucie związane z dynamicznymi zmianami gospodarki hormonalnej może dać ci w kość na tyle, że nie będziesz pamiętać o wyznaczonych wizytach. Zapełnij kalendarz przypomnieniami, aby wykonać wszystkie obowiązkowe badania w odpowiednim czasie. W I trymestrze są one szczególnie istotne, gdyż jest to najbardziej newralgiczny czas na przestrzeni całej ciąży. Dochodzi w nim bowiem do organogenezy, kiedy to formujące się narządy są narażone na rozwój pewnych wad. Niestety, jest to również okres, w którym odsetek poronień samoistnych jest najwyższy.

Badania w ciąży – jakie badania wykonać na pierwszej wizycie (do 10. tygodnia ciąży)?

Pierwsze obowiązkowe badania, jakie zostaną wykonane przez lekarza lub położną, u której prowadzisz ciążę to:

• pomiar wzrostu i masy ciała,
• pomiar ciśnienia tętniczego,
• badanie piersi,
• badanie fizykalne.

Ponadto, zostanie ocenione ryzyko ciążowe. Otrzymasz edukację na temat zaleceń obejmujących zdrowy tryb życia, oraz o negatywnych skutkach palenia papierosów i picia alkoholu w ciąży.

Dodatkowo, zlecone zostaną następujące badania:

• morfologia krwi,
• badanie ogólne moczu,
• cytologia szyjki macicy (jeśli ostatni wynik jest starszy niż 6 miesięcy),
• grupa krwi i czynnik Rh,
• badanie poziomu przeciwciał odporościowych przeciw atygenom krwinek czerwonych,
• glukoza na czczo ( + test obciążenia glukozą OGTT u kobiet w grupie ryzyka cukrzycy ciążowej),
• przeciwciała toksoplazmozy (IgG, IgM),
• przeciwciała różyczki (IgG, IgM),
• przeciwciała HIV i HCV,
• badanie VDRL w kierunku kiły,
• poziom TSH,
• kontrola stanu uzębienia,
• ocena ryzyka i nasilenia objawów depresji.

Powyżej przedstawiłam podstawowe badania laboratoryjne, które należy wykonać na pierwszym etapie ciąży. Dodatkowym badaniem jest USG sondą transwaginalną, które przeprowadza się w celu wykluczenia ciąży pozamacicznej oraz ustalenia dokładnej lokalizacji ciąży w jamie macicy.

Badania w 11-14 tygodniu ciąży

USG “genetyczne”

Poza standardowymi badaniami profilaktycznymi, pomiędzy 11. a 14. tygodniem ciąży powinnaś wykonać badanie USG tzw. “genetyczne”. Jest to przesiewowe badanie prenatalne polegające na ocenie budowy płodu pod kątem obecności cech wad genetycznych. Podczas badania możliwe jest wykrycie następujących trisomii:

• zespół Edwardsa,
• zespół Downa,
• zespół Patau.

Podczas badania ponownie ocenia się również wiek ciąży.

Test PAPP-A

Test PAPP-A jest nieinwazyjnym badaniem pierwszego trymestru, na podstawie którego określa się ryzyko wystąpienia wad genetycznych płodu. Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) refunduje to badanie w następujących przypadkach:

• wiek matki 35 lat i więcej,
• aberracje chromosomowe u płodu lub dziecka w poprzedniej ciąży,
• występowanie strukturalnych aberracji chromosomowych u matki lub ojca dziecka,
• wysokie ryzyko urodzenia dziecka z chorobą genetyczną (uwarunkowaną wieloczynnikowo, bądź monogenowo),
• nieprawidłowy wynik badania USG lub innych badań biochemicznych w czasie ciąży, które mogą wskazywać na podwyższone ryzyko występowania aberracji chromosomowych lub wad płodu.

Jeśli ryzyko trisomii u płodu oceniane jest jako wysokie, warto też rozważyć amniopunkcję w celu potwierdzenia diagnozy. Jeżeli ryzyko wad genetycznych jest pośrednie, zaleca się wykonanie badania wolnego płodowego DNA (cffDNA) w krwi matki – niestety, są to nie refundowane badania. Sprawdź także ten artykuł: Cytologia w ciąży - kiedy ją wykonać, dlaczego jest tak ważna?

Badania w ciąży – jakie badania wykonać w II. trymestrze?

Drugi trymestr jest zwykle okresem bardziej łaskawym dla przyszłej mamy. Poranne mdłości i nadmierna senność znikają, a ciężarna zaczyna czuć się o wiele lepiej, ponieważ burza hormonalna w jej organizmie uspokaja się. Część nieprzyjemnych dolegliwości może nadal się utrzymywać, jednak w mniejszym nasileniu, które nie zaburza już codziennego funkcjonowania. Choć większość ciężarnych odczuwa w II trymestrze ulgę, nie oznacza to, że nie należy już uczęszczać na ciążowe wizyty kontrolne. A więc jakie obowiązkowe badania powinnaś wykonać w drugim trymestrze?

15. – 20. tydzień ciąży – lista badań

W drugim trymestrze powinnaś wykonać:

• badania krwi (morfologia),
• badanie ogólne moczu.

Ponadto, lekarz lub położna przeprowadzi kontrolny pomiar ciśnienia tętniczego oraz zważy cię, aby monitorować przyrost kilogramów.

18. – 22. tydzień ciąży – obowiązkowe badania USG

Pomiędzy 18. a 22. tygodniem ciąży udaj się na wizytę w celu wykonania USG “połówkowego” (tzw. “USG anatomiczne”) – jest to bardzo ważne badanie podstawowe w diagnostyce prenatalnej. To seria pomiarów ultrasonograficznych, których celem jest szczegółowa ocena budowy anatomicznej płodu. Lekarz dokona pomiarów biometrycznych:

• obwód głowy (HC),
• obwód brzucha (AC),
• wymiar dwuciemieniowy (BPD),
• długość kości udowej (FL)

dzięki którym będzie w stanie oszacować masę płodu (ang. estimated fetal weight, EFW). W trakcie badania oceniana jest również objętość płynu owodniowego oraz długość szyjki macicy. Jeśli rodzice sobie tego życzą, jest to moment na poznanie płci maluszka.

21. – 26. tydzień ciąży – edukacja przedporodowa + podstawowe badania

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej zaleca rozpoczęcie edukacji przedporodowej pomiędzy 21. a 26. tygodniem ciąży. Podczas wizyty powinny zostać omówione następujące kwestie:

• plan porodu, oczekiwania rodzącej oraz jej preferencje,
• możliwe pozycje w pierwszym i drugim okresie porodu,
• metody łagodzenia bólu porodowego,
• informacje na temat deponowania krwi pępowinowej i/lub sznura pępowinowego w celu pozyskania komórek macierzystych.

Dodatkowo w czasie takiej wizyty bada się:

• czynność serca płodu (FHR – ang. fetal heart rate),
• ciśnienie tętnicze krwi,
• masę ciała ciężarnej,
• badanie ogólne moczu,
• badanie poziomu przeciwciał anty-D u kobiet Rh(-) - ocena ryzyka konfliktu serologicznego,
• badanie poziomu przeciwciał toksoplazmozy (IgM) jeśli wynik w I. trymestrze był ujemny.

Jeśli wcześniej nie zaistniały ku temu wskazania, pomiędzy 24. – 26.tygodniem ciąży wykonuje się test obciążenia glukozą (OGTT). Polega on na pobraniu krwi na czczo, a następnie wypiciu przez ciężarną roztworu 75g glukozy. Kolejne dwa badania krwi wykonuje się po 1h i po 2h.

Badania w ciąży – jakie badania wykonać w III. trymestrze?

Trzeci trymestr ciąży bywa dla przyszłych mam okresem wyczerpującym. Pojawia się wiele nowych dolegliwości, związanych głównie z dużą masą płodu i macicy oraz ogólnym zmęczeniem organizmu. Ciężarne często skarżą się na bolesne skurcze łydek, uporczywą zgagę, ciągły ból pleców, żylaki kończyn dolnych i odbytu (hemoroidy), czy drętwienie nóg. Obwód brzucha jest na tym etapie naprawdę duży, przez co przyszła mama może mieć problemy z poruszaniem się i wykonywaniem niektórych czynności. Szczęśliwą informacją jest to, że jest to już meta ciąży, a wszelkie niedogodności już niedługo zostaną wynagrodzone poprzez spotkanie z ukochaną, wyczekiwaną przez 9 miesięcy istotą.

W trzecim trymestrze ciąży szczególnie ważne jest kontrolowanie stanu zdrowia zarówno mamy, jak i dziecka. Na tym etapie narządy i układy płodu wciąż się rozwijają. Ponadto, możliwe jest wykrycie sygnałów zagrażającego porodu przedwczesnego.

27. –32. tydzień ciąży – wykaz badań

W ostatnim trymestrze ciąży wykonuje się następujące badania:

• ocena FHR (czynność serca płodu),
• morfologia krwi,
• badanie ogólne moczu,
• pomiar ciśnienia,
• pomiar masy ciała matki,
• badanie w kierunku przeciwciał anty-D u ciężarnych Rh(-),
• badanie USG oceniające dobrostan i tempo wzrastania płodu.

Trzeci trymestr, a dokładnie okres pomiędzy 29. – a 30. tygodniem ciąży to również odpowiedni moment na podanie immunoglobuliny anty-D, jeśli istnieją co do tego wskazania.

W tym okresie rozważ wykonanie badania poziomu żelaza i ferrytyny we krwi, które pozwoli na ocenę warunków dla utrzymania prawidłowego natlenienia twojego organizmu w czasie porodu.

33. – 37. tydzień ciąży – refundowane badania

• Wizyta w tym czasie obejmuje wykonanie:

• ocenę wymiarów miednicy kostnej,
• badania położniczego,
• ocenę czynności serca płodu,
• badanie gruczołów sutkowych,
• pomiar masy ciała ciężarnej,
• pomiar ciśnienia tętniczego krwi,
• ocenę ruchów dziecka,
• ocenę ryzyka oraz nasilenia objawów depresji (skala Becka)

oraz

• badanie ogólne moczu,
• posiew z pochwy i odbytu w kierunku paciorkowca B-hemolizującego Streptococcus Agalactiae (zalecane pomiędzy 35. – 37. tygodniem ciąży).

Badania w 38. – 39. tygodniu ciąży

W terminie porodu udaj się na wizytę aby wykonać następujące podstawowe badania, oceniające, czy wszystko jest w porządku:

• morfologia + badanie ogólne moczu,
• ocena FHR + ocena ruchów płodu,
• badanie położnicze
• pomiar ciśnienia krwi,
• pomiar masy ciała.

Obowiązkowe badania dla wszystkich ciężarnych po 40. tygodniu ciąży

Jeśli twoje dziecko nie urodzi się do 40. tygodnia ciąży, konieczna będzie wykonywanie badania KTG (kardiotokografia, oceniająca zarówno czynność serca płodu, jak i czynność skurczową macicy) raz w tygodniu, aż do porodu. Służy ono ocenie dobrostanu płodu.

Ponadto, lekarz wykona badanie USG, aby ocenić ilość płynu owodniowego, szacowaną masę płodu oraz wydolność łożyska.

W jakim celu wykonuje się badania w ciąży?

Wszelkie badania, jakie osoba prowadząca twoją ciążę zaleca ci na każdej wizycie, są niezbędne. Na ich podstawie możliwe jest śledzenie rozwoju płodu oraz monitorowanie kondycji twojego organizmu. Opisane powyżej badania są bowiem najbardziej skutecznym sposobem na wczesne wykrycie potencjalnych nieprawidłowości.

Dlaczego podstawowe badania krwi w ciąży są ważne?

Regularnie wykonywana morfologia krwi pokazuje, czy twój organizm funkcjonuje prawidłowo na przestrzeni 9 miesięcy ciąży. Zwykle, odchylenia w poziomie jednostek budujących krew pozwalają na wykrycie pewnych typowych dla ciąży zaburzeń, dzięki czemu możliwe jest szybkie wdrożenie odpowiedniego postępowania diagnostycznego i terapeutycznego.

Jakie badania w ciąży można wykonać na NFZ?

Wszelkie podstawowe badania, w tym badania krwi, możesz wykonać bezpłatnie w ramach NFZ. Wykaz badań refundowanych został rozpisany w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 16 sierpnia 2018 r. Oto lista:

Badania ginekologiczne:

• ogólne (przedmiotowe i podmiotowe),
• badanie czystości pochwy,
• cytologia szyjki macicy,
• badanie gruczołów sutkowych.

Badania laboratoryjne:

• morfologia krwi,
• badanie ogólne moczu,
• grupa krwi i czynnik Rh,
• przeciwciała odpornościowe,
• stężenie glukozy we krwi,
• badania w kierunku chorób zakaźnych,
• badania hormonalne, np. poziom TSH.

Badania położnicze:

• badanie dna miednicy,
• badania prenatalne (są darmowe dla kobiet z grup ryzyka opisanych we wcześniejszej części artykułu),
• badanie ultrasonograficzne (USG),
• ocena czynności serca płodu (FHR),
• ocena ruchów płodu,
• ocena aktywności płodu,
• badanie kardiotokograficzne (KTG).

Pozostałe badania:

• pomiar ciśnienia tętniczego,
• pomiar masy ciała oraz indeksu masy ciała (BMI – ang. body mass index),
• pomiar wzrostu ciężarnej,
• badanie stomatologiczne.