Kwas foliowy przed ciążą - kiedy brać, suplementacja, dawkowanie

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Agnieszka MazelanikDrukujUdostępnij

Czym jest kwas foliowy?

Kwas foliowy odkryty został na przełomie lat 30. i 40. ubiegłego wieku. Jego inna nazwa to witamina B9. Witamina ta ma ogromne znaczenie dla naszego organizmu – zaliczany jest do witamin, które są niezbędne dla jego prawidłowego funkcjonowania. Między innymi wpływa na wzrost erytrocytów (czerwonych krwinek), a zatem na prawidłowe funkcjonowanie układu krwionośnego, a także na prawidłowe funkcjonowanie układu sercowo – naczyniowego i układu nerwowego. Witamina B9 naturalnie występuje głównie w warzywach i owocach pod postacią folianów. Tabletki z kwasem foliowym są syntetyczną formą tej witaminy. Forma ta jest nieaktywna. Po ich zażyciu, nasz organizm przekształca nieaktywną formę kwasu foliowego w formę aktywną, jaką są foliany (sole kwasu foliowego). W takiej formie kwas foliowy zostaje przyswojony przez organizm.

Produkty spożywcze zawierające duże ilości folianów

Źródłem folianów są przede wszystkim zielone warzywa liściaste takie jak:

• Sałata
• Kapusta
• Brokuł
• Szpinak
• Brukselka

Foliany znajdują się także w warzywach strączkowych, takich jak:

• Fasola
• Groch
• Soja

W nieco mniejszej ilości foliany znajdują się także w innych warzywach o kolorze zielonym, w orzechach, jajach, wątróbce oraz owocach cytrusowych. Dodatkowo niektóra żywność wzbogacana jest folianami (np. płatki śniadaniowe czy mąka). Nazywa się ją żywnością fortyfikowaną.

Najlepszym źródłem naturalnych folianów są warzywa świeże. Obróbka termiczna wpływa na zmniejszenie ilości zawartych w nich folianów. Oprócz wysokiej temperatury, naturalnie występujące w żywności foliany są wrażliwe są również na promienie słoneczne oraz pH środowiska. Szacuje się, że podczas przygotowania posiłków dochodzi do utraty tej cennej witaminy w około 70%.

Jak przyjmować kwas foliowy? Najlepiej byłoby, gdybyśmy przyjmowali tylko naturalne foliany z pożywienia. Wiemy jednak, że jest to trudne z uwagi na to, że foliany występujące w żywności są mało trwałe. Dlatego niestety często nie jesteśmy w stanie przyjąć z pożywienia takiej ilości folianów, która odpowiadałaby dziennemu zapotrzebowaniu. Z tego powodu niedobór tej witaminy jest jednym z najczęściej występujących niedoborów witamin. Ile mg kwasu foliowego potrzebujemy, aby nasz organizm funkcjonował prawidłowo? Dzienne zapotrzebowanie organizmu na kwas foliowy u osób dorosłych wynosi 400 mikrogram. W czasie ciąży zapotrzebowanie to zwiększa się do 600 mikrogram.

Niedobór kwasu foliowego

Niedobór kwasu foliowego może wynikać ze zbyt małej ilości przyjmowanej z pożywienia, ale istnieją również czynniki, które mają wpływ na zmniejszenie jego wchłaniania przez organizm. Niski poziom kwasu foliowego może występować u osób, które borykają się z zespołem zmniejszonego wchłaniania, a także u osób, które posiadają mutację genu MTHFR. Osoby z mutacją tego genu mogą mieć problemy z przekształceniem syntetycznego kwasu foliowego w jego formę aktywną. Oprócz wymienionych chorób, na zmniejszenie wchłaniania kwasu foliowego wpływ ma również alkohol i nikotyna oraz niektóre leki: na przykład leki przeciwgruźlicze, hormonalne doustne środki antykoncepcyjne, niesteroidowe leki przeciwzapalne czy metformina.

Do objawów niedoboru kwasu foliowego zalicza się:

• zmęczenie
• kłopoty z koncentracją
• trudności w zasypianiu
• drażliwość
• stany niepokoju i lęku
• problemy z pamięcią
• bóle głowy
• kołatania serca
• duszności
• owrzodzenia języka lub jamy ustnej
• zaburzenia w trawieniu

Co daje kwas foliowy przed ciążą?

Zazwyczaj o kwasie foliowym słyszy się w kontekście okresu ciąży. I nie bez powodu, ponieważ kwas foliowy ma również bezpośredni wpływ na rozwój płodu. Zbyt niski poziom kwasu foliowego w organizmie przyszłej mamy może być przyczyną wystąpienia wad wrodzonych u dziecka. Kwas foliowy bezpośrednio wpływa na proces zamykania cewy nerwowej u płodu, z której rozwija się mózg i rdzeń kręgowy. Na podstawie badań wykazano, że suplementacja kwasu foliowego zmniejsza ryzyko wystąpienia wad cewy nerwowej u płodu o 50 – 75%. Przykładami wad cewy nerwowej są: rozszczep kręgosłupa, przepuklina oponowa, przepuklina oponowo – rdzeniowa czy bezmózgowie. Oprócz zmniejszenia ryzyka wystąpienia wad cewy nerwowej, suplementacja kwasu foliowego wpływa również na zmniejszenie ryzyka wystąpienia wrodzonych wad serca, wad układu moczowego oraz urodzenia dziecka z zespołem Downa. Odpowiednia podaż kwasu foliowego ma również wpływ na zmniejszenie ryzyka poronień oraz zakrzepicy.

Dlaczego kwas foliowy trzeba przyjmować jeszcze przed zajściem w ciążę? Aby poziom kwasu foliowego w naszym organizmie był na odpowiednim poziomie, nie wystarczy zażyć go po prostu jeden raz. Musimy sprawić, aby nasz organizm w momencie zapłodnienia był nim dobrze wysycony. Odpowiedni poziom kwasu foliowego uzyskuje się po dłuższym czasie suplementacji. Zatem na ile przed ciążą należy przyjmować kwas foliowy? Zaleca się suplementację na minimum 12 tygodni przed planowanym zajściem w ciążę. Sprawdź także ten artykuł: Badania przed ciążą, które warto wykonać – lista, ceny, porady.

Jak już wiemy – stosując kwas foliowy mamy wpływ na prawidłowość zamykania się cewy nerwowej u płodu. Cewa nerwowa zamyka się na początku ciąży do 28 dnia po zapłodnieniu. Dlatego przyjmowanie kwasu foliowego zaleca się nie tylko kobietom planującym ciążę, ale wszystkim kobietom w wieku rozrodczym. Pewna część kobiet zachodzi w nieplanowaną ciążę. Dlatego, aby mieć realny wpływ na zmniejszenie ryzyka wystąpienia niektórych wad u dziecka, suplementacja powinna dotyczyć każdej kobiety, która hipotetycznie mogłaby zajść w ciążę.

Czy kwas foliowy wpływa na zajście w ciążę? Tak, badania pokazują, że kobiety suplementujące kwas foliowy łatwiej zachodzą w ciążę. Oprócz tego, suplementacja kwasu foliowego obniża ryzyko poronienia.

Co jeśli nie brałam kwasu foliowego przed ciążą? Cewa nerwowa zamyka się na początku ciąży, mniej więcej właśnie w tym czasie, kiedy kobiety zazwyczaj się o niej dowiadują. W tym momencie – kiedy dowiadujemy się o ciąży, nie mamy wpływu na to, aby proces ten przebiegł prawidłowo – jest już za późno. Dlatego suplementację zaleca się każdej kobiecie w wieku rozrodczym. To, że ktoś nie suplementował kwasu foliowego przed ciążą nie jest jednak równoznaczne z tym, że dziecko będzie miało wady wrodzone. Istnieje tylko większe ryzyko powstania tych wad. Zatem czy jest sens zaczynać suplementację kwasu foliowego, jeśli ktoś nie brał go przed ciążą? Jak najbardziej. Kwas foliowy jest składnikiem, który ma wpływ również na układ krwiotwórczy – jego niedobór może powodować niedokrwistość, która z kolei jest czynnikiem ryzyka poronienia. Dlatego przyjmując kwas foliowy w czasie ciąży mamy wpływ na obniżenie tego ryzyka. Kiedy zacząć brać kwas foliowy? Jeśli nie suplementowałaś go przed ciążą, najlepiej zacząć przyjmować go jak najwcześniej po stwierdzeniu ciąży.

Zalecenia Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników

Aby znaleźć odpowiedź na pytanie jaka dawka jest odpowiednia dla kobiet planujących ciążę, w trakcie ciąży oraz karmienia piersią, zajrzyjmy do zaleceń wydanych przez Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników. Zgodnie z nimi suplementacja powinna się różnić w zależności od tego, do jakiej grupy należy kobieta planująca ciążę. Zatem ile mg i jak przyjmować kwas foliowy?

• Grupa niskiego ryzyka – do grupy tej należą kobiety zdrowe, które nie posiadają obciążonego wywiadu własnego oraz rodzinnego wadami płodu.

Tej grupie kobiet zaleca się suplementację 0,4 mg kwasu foliowego/ dobę na 12 tygodni przed planowaną ciążą oraz przez cały okres ciąży i laktacji.

• Grupa pośredniego ryzyka – do grupy tej należą kobiety, które:
  • były wcześniej w ciąży, która obarczona była wrodzonymi wadami płodu,
  • w jej rodzinie wystąpiły przypadki wrodzonych wad płodu,
  • w poprzednich ciążach doświadczyły stanu przedrzucawkowego lub hipotrofii płodu,
  • chorują na cukrzycę przedciążową typu I lub II,
  • chorują na choroby układu pokarmowego, które skutkują zaburzonym wchłanianiem (np. celiakia, choroba Crohna),
  • chorują na niewydolność wątroby lub nerek,
  • przebyły operację bariatryczną,
  • chorują na otyłość,
  • przyjmują leki takie jak: leki przeciwpadaczkowe, metformina, metotreksat, cholestyramina, sulfalazyna,
  • stosują używki (alkohol, papierosy),
  • posiadają obniżoną aktywność MTHFR.

Tej grupie kobiet zaleca się przyjmowanie 0,8 mg kwasu foliowego / dobę w tym aktywne foliany na 12 tygodni przed planowanym zajściem w ciążę, przez cały okres ciąży i laktacji. Tej grupie kobiet zaleca się także suplementację witaminy B12.

• Grupa wysokiego ryzyka – do grupy tej należą kobiety, które:
  • posiadają wadę cewy nerwowej,
  • lub ich partner (potencjalny ojciec ich przyszłego dziecka) posiada wadę cewy nerwowej,
  • lub ich dziecko posiada wadę cewy nerwowej.

Tej grupie kobiet zaleca się przyjmowanie 5 mg kwasu foliowego / dobę w tym aktywne foliany na 12 tygodni przed planowanym zajściem w ciążę oraz w pierwszym trymestrze ciąży. W II i III trymestrze oraz w okresie laktacji ciąży dawkę obniża się do 0,8 mg / dobę. Tej grupie kobiet zaleca się także suplementację witaminy B12.

Planowanie ciąży powinno wiązać się z uwzględnieniem w swojej diecie produktów bogatych w foliany. Foliany przyjmowane z pożywienia powinny być podstawą – suplementacja (tabletki z kwasem foliowym) to tylko dodatek.

Który kwas foliowy?

Jeśli chcesz suplementować również inne składniki, wybrać możesz preparaty wielowitaminowe. Na rynku istnieje wiele preparatów wielowitaminowych dla kobiet planujących ciążę. Zgodnie z zaleceniami, suplementacja powinna dotyczyć kwasu foliowego, witaminy D, jodu i kwasów omega – 3. Jeśli chcesz przyjmować preparaty wielowitaminowe dobrze byłoby najpierw dokładnie przeanalizować skład produktu, żeby być pewnym, że produkt ten jest dobry. Należy upewnić się, ile dany preparat zawiera kwasu foliowego, aby wiedzieć jaka dawka jest dzięki niemu dostarczana. W przypadku stosowania większej ilości preparatów może dojść do sytuacji, kiedy przyjmujemy powieloną dawkę, co też nie jest dobrym postępowaniem. Aktualnie większość preparatów wielowitaminowych zawiera mieszankę kwasu foliowego oraz folianów. Cena preparatów wielowitaminowych waha się od około 20zł do 50zł. Należy pamiętać, że suplement diet to nie lek – producenci suplementów diety nie mają obowiązku przeprowadzenia państwowych badań laboratoryjnych przed dopuszczeniem ich do sprzedaży. Dlatego, mimo że skład suplementu może być dobry nie mamy 100% pewności, że w środku znajduje się to, co zadeklarował producent.

Jeśli należysz do grupy niskiego ryzyka, przed zajściem w ciążę suplementować możesz zwykły kwas foliowy. Na rynku jedynym lekiem bez recepty jest folik. Cena opakowania zawierająca 30 tabletek to około 7zł. Folik zawiera 0,4 mg kwasu foliowego. W przypadku leku możemy mieć pewność, że to, co deklaruje producent znajduje się w tabletce.

Bibliografia:

1. Bomba – Opoń D., Hirnle L., Kalinka J., Seremak – Mrozikiewicz A.: Suplementacja folianów w okresie przedkoncepcyjnym, w ciąży i połogu. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 2017.
2. Zimmer M., Sieroszewski P., Oszukowski P., Huras H., Fuchs T., Pawłosek A.: Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 2020.
3. Banyś K., Knopczyk M., Bobrowska – Korczak B.: Znaczenie kwasu foliowego dla organizmu człowieka, Farmacja Polska, 2020.
4. Cieślik E., Kościej A.: Kwas foliowy – występowanie i znaczenie. Probl Hig Epidemiol, 2012.