Położenie płodu w USG krok po kroku - o czym świadczy?

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Katarzyna Wiśniewska - ŚlepaczukDrukujUdostępnij

Położenie płodu, ułożenie płodu, ustawienie – czy ma to jakieś znaczenie?

To, że w brzuchu mamy znajduje się dziecko jest rzeczą oczywistą, ale to jak jest umiejscowione – w jakiej konfiguracji – nie jest już takie klarowne. W położnictwie mamy do czynienia z takimi pojęciami jak położenie płodu, ułożenie płodu i ustawienie płodu. Brzmi jak to samo, brzmi jak synonimy, jednak jeśli chodzi o nazewnictwo położnicze – znaczy co innego i warto wiedzieć co oznacza na wyniku USG.

1. Położenie płodu to „stosunek długiej osi płodu do długiej osi macicy z uwzględnieniem części przodującej”. Tłumacząc: położenie płodu to usadowienie dziecka od głowy po pupę względem macicy od góry do dołu. Wyróżniamy:

• Położenie podłużne główkowe- dziecko znajduje się pionowo do dołu, głową w dół, a pupę ma pod żebrami mamy. Jest to najczęstsze położenie dziecka i też bardzo pożądane, szczególnie jeśli poród ma być drogą pochwową, czyli poród naturalny. Główka jest tą częścią dziecka, która przed porodem powinna znajdować się u dołu.

Wyjaśniamy jak wygląda poród naturalny.

• Położenie podłużne miednicowe – oznacza, że dziecko znajduje się pionowo, ale głową u góry, pod żebrami mamy, a pupą (miednicą) do dołu, w kierunku pochwy. Jest drugim w kolejności pod względem częstości położeniem, jednak nie jest pożądane, bo utrudnia możliwość porodu naturalnego i w praktycznie większości przypadków będzie wskazaniem do cięcia cesarskiego. W przeszłości jednak porody z położenia miednicowego odbywały się naturalnie za pomocą manewrów położniczych (obroty zewnętrzne). W obecnych czasach w przypadku zaawansowanej akcji porodowej i przy położeniu miednicowym również zostałyby wykorzystane.
• Położenie poprzeczne płodu – dziecko znajduje się poziomo względem zarówno żeber mamy jak i jej miednicy kostnej. Znajduje się od prawej strony do lewej lub od lewej do prawej. Takie położenie może być widoczne jako specyficzny kształt brzucha – bardzo szeroki na boki. Najczęściej dzieci nie zostają w takim położeniu do porodu, tylko przekręcają się do położenia podłużnego główkowego lub miednicowego.
• Położenie skośne – dziecko znajduje się na ukos - między położeniem podłużnym główkowym a poprzecznym lub między położeniem podłużnym miednicowym a poprzecznym. Najczęściej z takiego położenia również przekręca się do główkowego lub miednicowego.

Nieco niżej umieszczone są rysunki przedstawiające położenia dziecka.

2. Ustawienie płodu jest „stosunkiem poszczególnych części płodu do macicy”, czyli oznaczeniem po której stronie macicy (lewej lub prawej) znajdują się rączki i nóżki, czyli części drobne, a po której kręgosłup dziecka/ grzbiet dziecka.

• Postawa I to ustawienie płodu, w którym kręgosłup dziecka jest po lewej stronie mamy, a rączki i nóżki po prawej
• Postawa II to ustawienie płodu, w którym kręgosłup dziecka jest po prawej stronie mamy, a rączki i nóżki po lewej

3. Ułożenie płodu to „stosunek części płodu względem siebie”. Ułożenie dziecka w położeniu podłużnym główkowym może być przygięciowe i odgięciowe. Ma tak naprawdę znaczenie w trakcie porodu. W ciągu samej ciąży znaczenie jest różne, w zależności od tego, co chcemy uzyskać w badaniu USG. Na przykład w USG 11 – 14 hbd główka do pomiaru przezierności karkowej nie powinna być ani w mocnym przygięciu, ani w odgięciu. Trzeba czekać aż osiągnie optymalne ułożenie by dokładnie i miarodajnie, według zasad, zmierzyć przezierność.

• Ułożenie przygięciowe to prawidłowe ułożenie główki, która jest przygięta w kierunku klatki piersiowej, czyli dziecko tak jakby patrzy sobie na klatkę piersiową. Takiego ułożenia oczekuje się w trakcie porodu naturalnego, dzięki czemu wymiar główki jest najmniejszy do przejścia przez kanał rodny.
• Ułożenie odgięciowe jest niechcianym przez nas ułożeniem, ponieważ oznacza, że główka odgina się do tyłu, co utrudnia znacznie przejście przez kanał rodny podczas porodu (zwiększony obwód), a czasem je uniemożliwia.
  • Ułożenie odgięciowe wierzchołkowe – opcja najmniej odgiętej główki, wygląda tak jakby dziecko wychodząc z macicy chciało stanąć na czubku głowy.
  • Ułożenie odgięciowe czołowe – większe odgięcie, wygląda jakby dziecko ile się da odgięło główkę, by stanąć na czole. Takie odgięcie znacząco zwiększa obwód wychodzącej główki, przez co może utrudnić poród i doprowadzić do sporych pęknięć krocza. Z tego względu częściej wykonuje się cięcie cesarskie.
  • Ułożenie odgięciowe twarzyczkowe – dziecko maksymalnie do granic możliwości odgina głowę do tyłu chcąc przejść przez kanał rodny. Odgięcie jest tak duże, że wygląda jakby chciało stanąć nie na głowie, a na twarzy, która jest u samego dołu. Przez to, że zwiększa obwód wychodzącej głowy (bardzo znacząco) jest także wskazaniem do cięcia cesarskiego.

Ważne jest to, że ułożenia odgięciowe mają znaczenie tuż przed porodem i w jego trakcie. Badane są ręcznie przez pochwę przez położną i lekarza. Podobnie jak ułożenie przygięciowe, w którym przez pochwę wyczuwalne jest ciemiączko tylne.

Jakie może być położenie płodu w macicy?

Najczęściej spotykanym podczas porodu usadowieniem dziecka jest położenie podłużne główkowe z ułożeniem przygięciowym i postawą I lub II. Nawet jeśli wcześniej położenie nie jest takie jakie chcemy, to do momentu porodu może się jeszcze zmienić. Tak samo ułożenie – może się zmienić, o ile główka nie jest jeszcze zaawansowana w kanale rodnym w danej pozycji, gdzie już praktycznie ma małe możliwości by się przygiąć. Wtedy konieczna jest interwencja położnej i lekarza, ponieważ ze swoją wiedzą są w stanie zminimalizować odgięcie.

Położenie płodu w macicy może być dowolne i różne w zależności od tego, kiedy patrzymy na dziecko w USG – to dziecko decyduje swoimi ruchami jak się ułoży. W brzuchu na samym początku, nawet do 3 trymestru ciąży, ma najwięcej miejsca, więc wtedy w ciągu doby praktycznie nieustannie się obraca, zgina, prostuje, wierci się. W badaniu USG może być położone miednicowo, a już po wyjściu z gabinetu główkowo albo odwrotnie. W ciągu doby może zmieniać położenie wiele razy. Im bardziej zaawansowana ciąża tym mniej miejsca ma dziecko w macicy, więc tym mniej swobodne ruchy i tym mniej obrotów.

Położenie płodu w USG także podczas samego badania może być zmienne – na początku badania może być całkiem inne niż pod koniec badania. Zawsze jednak na wyniku będzie zanotowane to, aktualnie zaobserwowane położenie płodu, które widzimy w trakcie badania lub ostatnie widziane położenie dziecka, jeśli zmienia się ono nieustannie.

Wyjaśniamy kiedy można poznać płeć dziecka w USG.

Jako ciekawostkę warto podać, że przed „erą USG” również była możliwość zlokalizowania dziecka i ustalenia położenia i ustawienia. Służyły do tego (i służą nadal) chwyty Leopolda. Niemiecki ginekolog o nazwisku Leopold opisał cztery chwyty służące do tego, aby ustalić wysokość dna macicy, po której stronie znajduje się kręgosłup dziecka (postawa I czy postawa II), czy główka jest u dołu, czy u góry oraz zaawansowanie główki w kanale rodnym. Z tego powodu, nawet bez USG, położna lub lekarz jest w stanie ocenić jak położone jest dziecko.

Jak wyglądają różne położenia płodu?

Poniżej rysunek przedstawiający położenie podłużne główkowe i położenie podłużne miednicowe, czyli najczęściej występujące położenia płodu.

Położenia poprzeczne wyglądają natomiast następująco:

Położenia skośne mają cztery warianty, które możemy zobaczyć poniżej:

Czy ułożenie dziecka ma wpływ na jego ruchy?

Ułożenie dziecka (jego usadowienie w macicy) nie ma wpływu na jego ruchy. Ruchy dziecka są mimowolne, generowane przez układ nerwowy dziecka. W każdej możliwej pozycji, położeniu, ustawieniu, ułożeniu będzie się ruszało np. zegnie nogę, rozprostuje rękę, zaciśnie piąstkę, kopnie nogą, coś złapie ręką. Ułożenie dziecka nie przeszkadza mu w ruchach. Jedynie mniejsze zakresy ruchów może osiągać w 3 trymestrze. Im bliżej terminu porodu tym mniej też miejsca w macicy, więc też ruchy są nieco mniejsze np. kopnięcie z rozprostowaniem całej nogi może nie być możliwe, ale lekkie kopnięcie jak najbardziej (choć mama może je odczuwać jako duży kopniak)

Ruchy dziecka w brzuchu w położeniu podłużnym główkowym, podłużnym miednicowym, poprzecznym czy skośnym zawsze są i świadczą o tym, że dziecko ma się dobrze.

Mogą być natomiast widoczne dla samej mamy różnice w odczuwaniu ruchów płodu. Ruchy odczuwane u góry, kopnięcia w okolicę wątroby, żeber, żołądka mogą sugerować, że nogi dziecka są u góry więc położenie może być podłużne główkowe. Kopnięcia w pęcherz moczowy i dół brzucha mogą sugerować, że dziecko ma położenie podłużne miednicowe. Ewentualnie może się znajdować poprzecznie lub skośnie. Sprawdź także ten artykuł: Kiedy pierwsze USG w ciąży? Ważne są odpowiednie terminy.

Czy możliwa jest zmiana pozycji płodu w macicy?

Jak najbardziej zmiana pozycji płodu w macicy jest możliwa. Tak naprawdę do samego porodu dziecko może zmienić swoje położenie. Im bliżej porodu, tym mniejsza jest to możliwość ze względu na coraz mniej miejsca w brzuchu mamy, ale ta możliwość cały czas istnieje i dziecko może zrobić niespodziankę przed samym porodem – z miednicowego zmienić na główkowe, czyli takie, na którym zależy nam, jeśli chcemy rodzić fizjologicznie. Szczególnie ważne jest to także do porodów domowych.

Poczytaj o fazach porodu naturalnego, czyli okresach porodu.

Dziecko najczęściej samo zmienia jeszcze pozycję na główkową (głową do dołu) do około 35 tygodnia ciąży, w związku z tym trzeba jeszcze przy położeniu np. miednicowym mieć nadzieję, że samo przekręci się w macicy.

Obroty zewnętrzne, czyli jak zmienić pozycję dziecka

Zmiana pozycji płodu jest możliwa także tuż przed porodem (ale zawsze po 37 tygodniu ciąży) w sposób zależny od położnika w warunkach szpitalnych. W niektórych szpitalach w celu zmiany pozycji dziecka po to, by był możliwy poród naturalny stosuje się ręczne obroty (szczególnie jeśli pacjentce na tym zależy i nie ma przeciwwskazań). W USG lokalizuje się dla pewności położenie dziecka i jego ustawienie i pod kontrolą USG przeprowadzane są obroty dziecka. Jedna z osób trzyma sondę aparatu i monitoruje dziecko, a druga bardzo powoli, przez powłoki brzuszne mamy stara się obracać delikatnie dziecko w macicy tak, jakby ono samo robiło obrót o 180 stopni (rzecz jasna położnik nie dotyka samej macicy, tylko brzucha mamy). Często używana jest oliwka lub żel na brzuch mamy, by ręce osoby obracającej mogły płynnie „ślizgać się” po brzuchu, co usprawnia ruchy uciskowe.

Takie obroty zewnętrzne ręczne stosowane były już bardzo dawno, kiedy cięcia cesarskie stanowiły rzadkość. Dzięki nim możliwe było przywrócenie dziecka do pozycji idealnej i najbezpieczniejszej do porodu naturalnego - położenie podłużne główkowe. Obecnie obroty są rzadsze i spotykane tylko w części szpitali. Prawdopodobnie dlatego, że istnieje niewielkie ryzyko (po 0,18%) odklejenia łożyska w trakcie i okresowego zaburzenia tętna dziecka. Ryzyko jest minimalne, a same obroty są wykonywane bardzo bardzo powoli, ale z uwagi na upowszechnienie cięć cesarskich niestety obroty odgrywają już małą rolę i podejmowane są w niektórych szpitalach.

Co ważne – obrotów zewnętrznych nie można zastosować w trakcie porodu. Od momentu regularnej czynności skurczowej nie jest już możliwa zmiana pozycji dziecka. W związku z tym ewentualne obroty ręczne są przewidziane na kilka dni przed przewidywanym terminem, w każdym razie po ukończonym 37 tygodniu ciąży.

Czy po wykonaniu obrotów zewnętrznych dziecko może jeszcze zmienić pozycję? Niestety, ale może. Mimo, że po 37 tygodniu ciąży ma już mało miejsca na przekręcanie się, to mimo wykonanych obrotów… niestety może samo znów się obrócić do pozycji, której mama nie chce.

Czy ułożenie dziecka w macicy wpływa na cesarskie cięcie?

Cesarskie cięcie jest operacją wykonywaną w celu wydobycia dziecka, jeśli z jakichkolwiek względów poród naturalny nie jest możliwy. Często jest to brak postępu porodu, czyli poród za bardzo wydłużony, z zagrożeniem życia dziecka jeśli oczekiwanie będzie zbyt długie. Czasami cesarskie cięcie trzeba wykonać z powodu chorób mamy, zagrożenia życia mamy, czy dziecka.

W obecnych czasach wskazaniami do porodu cesarskim cięciem są wszystkie położenia płodu w terminie porodu, za wyjątkiem położenia główkowego. Czyli jeśli dziecko w ostatnim USG blisko terminu porodu jest np. ułożone pośladkami do wyjścia (położenie miednicowe) to kobieta jest kwalifikowana do cesarskiego cięcia. Można jeszcze wykonać obroty położnicze lub czekać z nadzieją, że dziecko samo się przekręci. Są także szpitale, a w nich położne, które podejmują się przyjęcia porodu naturalnego z położenia miednicowego. Poród w położeniu główkowym oczywiście też może kończyć się cesarskim cięciem, jednak samo w sobie to położenie nie jest bezpośrednim wskazaniem do cięcia cesarskiego.

Jak bardzo różni się czas trwania porodu naturalnego od cesarskiego cięcia? W artykule o czynnikach wpływających na długość porodu.

Bibliografia:

• Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące cięcia cesarskiego, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 2018, 3, 4, 159 – 174.
• Położnictwo ćwiczenia. Troszyński M., PZWL Wydawnictwo lekarskie, wydanie III, 2005.