Szczepionka na krztusiec w ciąży - położna wyjaśnia

Czym jest krztusiec?

Krztusiec to choroba zakaźna wywoływana przez bakterię - pałeczkę krztuśca. Atakuje ona układ oddechowy. Zakażenie przenosi się drogą kropelkową, a czas wylęgania choroby wynosi 7 – 10 dni. Bakteria ta wytwarza toksynę krztuścową, która produkowana jest po wniknięciu bakterii do tkanek organizmu. Toksyna ta powoduje martwicę nabłonka górnych dróg oddechowych. W związku z tym dochodzi do zaburzenia produkcji śluzu, który staje się gęsty i lepki, a także do pobudzenia odruchu kaszlowego. Przebieg choroby uzależniony jest od wieku oraz od stopnia uodpornienia organizmu. Najbardziej narażone są nieuodpornione niemowlęta oraz małe dzieci. W tej grupie choroba przebiega zgodnie ze swoimi charakterystycznymi fazami:

• Faza pierwsza – dochodzi do szerzenia się procesu zapalnego w obrębie górnych dróg oddechowych. Objawy podobne są do przeziębienia. Występuje nieżyt nosa, obfita wydzielina z nosa, suchy kaszel, stan podgorączkowy, zapalenie gardła, a w niektórych przypadkach również zapalenie spojówek oraz osłabienie. Okres ten trwa około 2 tygodnie i nazywa się go fazą nieżytową lub kataralną.
• Faza druga – To okres kaszlu napadowego. W tej fazie pojawiają się silne napady kaszlu. Kaszel ten prowokować może wymioty. Po napadzie kaszlu następuje głęboki i głośny wdech, który przypomina pianie. Osoba chora sinieje, a na twarzy pojawić się mogą wybroczyny czy przekrwienie spojówek. Napady kaszlu częściej pojawiają się w nocy. Po takim napadzie pojawić się może bezdech. Faza kaszlu napadowego trwa od 2 do 4 tygodni. Faza ta jest najbardziej groźna dla noworodków, ponieważ w tej grupie wiekowej najczęściej dochodzi do bezdechów, które mogą dawać swoje powikłania w postaci mikrouszkodzeń struktur mózgowych, krwawień do ośrodkowego układu nerwowego, niedotlenienia czy drgawek. Inne możliwe powikłania to: zapalenie płuc, zapalenie ucha środkowego lub nawet encefalopatia mózgu.
• Faza trzecia to okres rekonwalescencji, czyli powrotu do zdrowia. Może trwać kilka tygodni. W fazie tej stan ogólny osoby chorej stopniowo się poprawia, a napady kaszlu są coraz to bardziej łagodne.

Podany przebieg choroby dotyczy nieuodpornionych niemowląt oraz małych dzieci. Pałeczka krztuśca przenosi się drogą kropelkową. Źródłem zakażenia małych dzieci są zazwyczaj rodzice lub rodzeństwo. Zanim wprowadzono masowe szczepienia, choroba ta była częstą przyczyną zgonów wśród dzieci poniżej 1 roku życia. U młodzieży oraz dorosłych przebieg choroby jest dużo bardziej łagodny, a jedynymi objawami może być przewlekły kaszel, któremu może towarzyszyć zaczerwienienie twarzy, nadmierna potliwość oraz spłycenie oddechu. Kaszel ten często jest na tyle intensywny, że nie pozwala spać.

Największą ilość zachorowań na krztusiec w naszym kraju odnotowano w 1960 roku. Z tego względu wprowadzono wtedy masowe szczepienia przeciwko tej chorobie. Wyszczepialność wyniosła 95-98 % i dzięki temu zaobserwowano znaczny spadek zachorowalności. W 1988 roku odnotowano wzrost zachorowalności, który odpowiadał liczbie zachorowań sprzed 20 lat. Niestety ani naturalne przechorowanie tej choroby, ani szczepienie nie daje trwałej odporności na zakażenie krztuścem. Z tego względu, szczepienia przeciwko krztuścowi powinny być powtarzane. Są one jedyną skuteczną metodą zapobiegania epidemiom krztuśca.

Szczepionka na krztusiec

Zanim przejdziemy do szczepionki przeciwko krztuścowi, przyjrzyjmy się rodzajom szczepionek dostępnych na rynku. Szczepionki to preparaty, które w kontrolowany sposób zastępują naturalne przebycie infekcji oraz prowadzą do wytworzenia nabytej odporności. Szczepionki mają na celu ochronę przed ciężkim przebiegiem choroby oraz przed powikłaniami tych chorób. Szczepionki można dzielić według różnych kryteriów.

Szczepionki mogą być:

• Żywe – zwierające całe, ale pozbawione zjadliwości (czyli właściwości chorobotwórczych) drobnoustroje lub zawierające drobnoustroje, które zostały poddane działaniu zmniejszającemu ich chorobotwórczość (atenuowane). Przykładem takiej szczepionki jest szczepionka przeciwko odrze, śwince i różyczce.
• Inaktywowane (zabite) – zawierające zabite drobnoustroje lub ich fragmenty (na przykład białka, polisacharydy). Ten rodzaj szczepionek zawiera drobnoustroje, które zostały inaktywowane za pomocą temperatury, związków chemicznych lub promieniowania. Szczepionki inaktywowane mogą być pełnokomórkowe lub bezkomórkowe (inaczej acelularne) – szczepionki te zawierają tylko wybrane, oczyszczone antygeny danego drobnoustroju. Szczepionka przeciwko krztuścowi występuje zarówno w wersji pełnokomórkowej, jak i w formie acelularnej.
• Szczepionki zawierające informację genetyczną, na podstawie której w organizmie osoby zaszczepionej produkowany jest antygen.

Pierwszą szczepionkę błonica/ tężec/ krztusiec opracowano w Stanach Zjednoczonych w 1942 roku. Szczepionka ta była pełnokomórkowa – zawierała inaktywowane pałeczki krztuśca. W 1981 roku w Japonii stworzona została szczepionka acelularna, która posiada mniejsze ryzyko działań ubocznych oraz jednocześnie zapewnia mniejszy czas występowania odporności poszczepiennej. Szczepionka przeciwko krztuścowi zawsze podawana jest jako jeden zastrzyk przeciwko krztuścowi oraz błonicy i tężcowi.

Szczepienia odbywają się zgodnie z kalendarzem szczepień, który opracowywany jest każdego roku. Szczepienie obowiązkowe przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi zgodnie z aktualnym kalendarzem szczepień wypada na: 2, 3 – 4, 5, 16 – 18 miesiąc życia dziecka, a następnie 6 i 14 rok życia.

Dlaczego szczepienie trzeba wielokrotnie powtarzać? Wraz z upływem czasu odporność poszczepienna obniża się, dlatego wymagane jest przyjęcie kolejnych dawek, które należy przyjąć w podanych odstępach czasowych. Osobom dorosłym zaleca się powtórzenie szczepienia w 19 roku życia, a następnie co 10 lat. Szczepienia dla osób dorosłych nie są szczepieniami obowiązkowymi, tylko zalecanymi. Dawki przypominające szczególnie zalecane są dla osób, które mają styczność z małymi dziećmi.

Istnieją trzy rodzaje szczepionek przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi:

• DTP – szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi, pełnokomórkowa (szczepienie w 2, 4, 5 – 5 i 16 – 18 miesiącu życia).
• DTaP – szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi, bezkomórkowa (szczepienie w 6 roku życia).
• Tdap – szczepionka przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi, bezkomórkowa z obniżoną zawartością antygenów błonicy i krztuśca (szczepienie w 14 roku życia oraz zalecane szczepienia: w 19 roku życia, szczepienia dorosłych co 10 lat oraz szczepienia kobiet w ciąży).

Szczepienia obowiązkowe a szczepienia zalecane

W naszym kraju istnieje program szczepień obowiązkowych oraz szczepień zalecanych. Te, które są obowiązkowe są darmowe, ponieważ są refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Do obowiązkowych szczepień aktualnie (w 2023 roku) należą szczepienia przeciwko: gruźlicy, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B, rotawirusom, błonicy/tężcowi/ krztuścowi, poliomyelitis, Hib, pneumokokom oraz odrze/ śwince /różyczce.

Do szczepień zalecanych należą między innymi szczepienia przeciwko: ludzkiemu wirusowi brodawczaka, meningokokom, grypie, ospie wietrznej, wirusowemu zapaleniu wątroby typu A oraz kleszczowemu zapaleniu mózgu. Zalecane, rekomendowane szczepienia zazwyczaj są płatne, jednak nie zawsze. Aktualnie bezpłatna jest na przykład szczepionka przeciwko ludzkiemu wirusowi brodawczaka (HPV) dla dzieci w wieku 12 – 13 lat.

Czy trzeba się szczepić na krztusiec w ciąży? Szczepienie na krztusiec w okresie ciąży jest szczepieniem zalecanym, a nie obowiązkowym. Zaszczepić mogą się zatem wszystkie te osoby, które są chętne. W okresie ciąży podawać można tylko szczepionki inaktywowane, czyli zabite. Zalecanymi szczepieniami w okresie ciąży są: szczepienie przeciw grypie oraz szczepienie przeciw krztuścowi.

W trakcie planowania ciąży warto pomyśleć również o innych szczepieniach, które rekomendowane są niektórym kobietom planującym ciążę. Sprawdź także ten artykuł: Różyczka w ciąży – objawy, badania, leczenie, powikłania.

Kiedy zaszczepić się na krztusiec w ciąży? Szczepienie przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi zalecane jest w 3 trymestrze, najlepiej pomiędzy 27, a 36 tygodniem ciąży.