Żółtaczka u noworodka – położna wyjaśnia konsekwencje

Opublikowano: 20.06.2024Autor: Kamila Pilawka - MazurekDrukujUdostępnij

Co to jest żółtaczka?

Żółtaczka, inaczej hiperbilirubinemia to stan, w którym powłoki skórne i białka oczu przybierają żółte zabarwienie z powodu zwiększonego stężenia bilirubiny we krwi. Bilirubina jest produktem rozpadu czerwonych krwinek – w sytuacji fizjologicznej metabolizuje ją wątroba, a następnie wydalana jest z organizmu. U noworodków proces ten może ulec zaburzeniu, czego konsekwencją jest nagromadzenie się bilirubiny w organizmie i zmiana zabarwienia skóry oraz oczu.

Żółtaczka fizjologiczna u noworodka

Fizjologiczna żółtaczka noworodków występuje u około 60% dzieci donoszonych i 80% wcześniaków. Pojawia się zazwyczaj 2-4 dni po urodzeniu i ustępuje samoistnie w ciągu 1-2 tygodni (choć może utrzymywać się dłużej). Jest to naturalny proces adaptacyjny organizmu dziecka, który zwykle nie wymaga interwencji medycznej.  Przyjrzyjmy się zatem bliżej, jakie są objawy i przyczyny tego zjawiska.

Fizjologiczna żółtaczka u noworodka – objawy

Żółtaczka zaczyna się od centralnych części ciała – najpierw pojawia się na twarzy, szczególnie na nosie, czole i okolicach ust. Następnie przechodzi na tułów, aby następnie zająć klatkę piersiową i brzuch. W tej fazie zabarwienie skóry jest najbardziej intensywne.

Jeśli poziom bilirubiny nadal wzrasta, żółtaczka zaczyna obejmować bardziej odległe części ciała, takie jak ramiona, nogi, a na końcu dłonie i stopy. Im dalej od środka ciała sięga żółte zabarwienie, tym wyższy jest poziom bilirubiny we krwi. Oczy dziecka mogą również przybrać żółtawy odcień.

Wymienione objawy zwykle pojawiają się między 2. a 4. dniem życia dziecka i osiągają szczyt w 4-5 dniu po narodzinach. Po tym czasie żółtaczka powinna zacząć stopniowo się cofać.

Od czego żółtaczka u noworodka? Przyczyny żółtaczki fizjologicznej

Żółtaczka po porodzie rozwijająca się w organizmie nowo narodzonego dziecka może być skutkiem następujących czynników:

• Rozpad czerwonych krwinek – W układzie krwionośnym noworodka krąży więcej czerwonych krwinek, niż organizm potrzebuje. Płód potrzebuje bowiem większej ilości erytrocytów, aby efektywnie odżywiać swoje tkanki w tlen, do którego w życiu wewnątrzmacicznym jest mniejszy dostęp. Po urodzeniu dochodzi do masowego rozpadu erytrocytów, w wyniku czego następuje produkcja dużych ilości bilirubiny niezwiązanej (pośredniej). Ten proces jest zjawiskiem naturalnym – jest również nieunikniony u każdego, kto przychodzi na świat.
• U noworodków czerwone krwinki żyją krócej niż u dorosłych, co dodatkowo przyczynia się do większej produkcji bilirubiny.
• Niedojrzałość wątroby – skutkuje niewystarczającym metabolizmem bilirubiny. Wątroba noworodka, szczególnie wcześniaków, nie jest w pełni rozwinięta i nie posiada wystarczającej ilości enzymów (glukuronylotransferazy), które są niezbędne do konwersji bilirubiny niezwiązanej do formy związanej, czyli takiej, którą łatwiej usunąć z organizmu. W efekcie większa jej ilość krąży we krwi.
• Słaba perystaltyka – U noworodków perystaltyka jelit jest wolniejsza, a więc dochodzi do dłuższego przebywania bilirubiny związanej w jelitach. Dodatkowo, bakterie jelitowe mogą przekształcać bilirubinę związaną z powrotem w niezwiązaną, która jest ponownie wchłaniana do krwiobiegu (krążenie jelitowo-wątrobowe).

Jak rozpoznać żółtaczkę fizjologiczną?

Rozpoznanie żółtaczki fizjologicznej jest stosunkowo proste i zazwyczaj polega na ocenie wizualnej przez położną, czy lekarza. Kluczowym objawem niezbędnym do ustalenia rozpoznania jest zaobserwowanie żółknięcia skóry i oczu oraz sprawdzenie poziomu bilirubiny we krwi, zwłaszcza w pierwszych dniach po urodzeniu. Jeśli żółtaczka utrzymuje się dłużej niż dwa tygodnie lub nasila się, konieczna może być dalsza diagnostyka, aby wykluczyć inne, bardziej poważne przyczyny, wykraczające poza fizjologię.

Żółtaczka od karmienia piersią jako przyczyna żółtaczki fizjologicznej

Żółtaczka mleka kobiecego to jedna z form żółtaczki fizjologicznej noworodków, która zazwyczaj pojawia się w drugim tygodniu życia dziecka i może trwać do kilku tygodni. Przyczyny tego stanu nie są do końca jasne. Jedną z hipotez jest to, że pewne enzymy obecne w mleku matki mogą hamować aktywność enzymu odpowiedzialnego za sprzęganie bilirubiny w wątrobie dziecka. Skutkiem tego jest wolniejsze przekształcanie bilirubiny niezwiązanej w formę związaną, co prowadzi do jej nagromadzenia we krwi.

Inną możliwą przyczyną jest zmniejszone przyjmowanie pokarmu przez noworodka w pierwszych dniach życia, co prowadzi do wolniejszego pasażu jelitowego i zwiększonego zwrotnego wchłaniania bilirubiny z jelit do krwiobiegu. Mleko matki może również zawierać substancje, które wspierają krążenie jelitowo-wątrobowe bilirubiny, prowadząc do jeszcze większej reabsorpcji.

Żółtaczka mleka kobiecego zazwyczaj nie jest groźna i co najważniejsze – nie wymaga przerwania karmienia piersią! Ważne jest jednak monitorowanie poziomów bilirubiny i stanu zdrowia noworodka przez lekarza.

Jak szybko pozbyć się żółtaczki u noworodka?

Aby wspomóc swoje dziecko w zwalczaniu żółtaczki fizjologicznej, stosuj się do następujących zaleceń:

Wczesna inicjacja i popieranie wyłącznego karmienia piersią

Rozpoczęcie karmienia piersią jak najszybciej, najlepiej w pierwszej godzinie po porodzie jest kluczowe. Karmienie piersią powinno być jedyną formą karmienia, bez dopajania wodą, glukozą czy mlekiem sztucznym. Wczesne karmienie z piersi pomaga w ustanowieniu prawidłowych odruchów ssania oraz pobudza laktację, co zmniejsza ryzyko głodu i nadmiernej hiperbilirubinemii.

Prawidłowa technika karmienia piersią

Zapewnienie prawidłowej pozycji oraz techniki przystawienia dziecka do piersi od samego początku, z pomocą przeszkolonych pracowników ochrony zdrowia, jest niezbędne! W oddziale położniczym możesz liczyć na położne, które pokierują Cię w mlecznej drodze.

Edukacja wczesnych sygnałów głodu

Nauka rozpoznawania wczesnych sygnałów głodu, takich jak cmokanie, wkładanie rączek do buzi czy wydawanie dźwięków, pozwala na skuteczniejsze karmienie przed pojawieniem się płaczu, który jest późnym sygnałem głodu.

Kiedy żółtaczka u noworodka jest niebezpieczna?

Żółtaczka staje się groźna, gdy poziom bilirubiny we krwi osiąga wartości toksyczne. Wysoki poziom bilirubiny we krwi może prowadzić do kernicterus – stanu, w którym bilirubina przedostaje się do mózgu, powodując uszkodzenie komórek nerwowych. Kernicterus może prowadzić do trwałych uszkodzeń neurologicznych i wywołać porażenie mózgowe, upośledzenie słuchu, czy problemy z rozwojem psychoruchowym.

Jak leczyć i ile trwa leczenie żółtaczki u noworodka?

Żółtaczka fizjologiczna noworodków zazwyczaj nie wymaga żadnego leczenia, gdyż jest stanem przejściowym i samoistnie ustępuje w ciągu kilku dni.

Żółtaczka spowodowana pokarmem kobiecym również najczęściej nie wymaga interwencji. Dziecko powinno być nadal karmione piersią, ponieważ stan ten zwykle ustępuje samoistnie. W wyjątkowych przypadkach, gdy poziom bilirubiny jest bardzo wysoki lub rodzice są zaniepokojeni, lekarz może zalecić przerwanie karmienia piersią na 1-2 dni. W tym czasie poziom bilirubiny zazwyczaj spada, co potwierdza diagnozę.

Fototerapia

Gdy poziom bilirubiny jest bardzo wysoki lub szybko rośnie, stosuje się fototerapię. Polega ona na ciągłym naświetlaniu skóry dziecka promieniami ultrafioletowymi (UV) emitowanymi przez specjalną lampę. Promienie UV rozkładają bilirubinę w skórze, co prowadzi do obniżenia jej stężenia we krwi. Fototerapia jest prowadzona przez całą dobę. Naświetla się jak największą powierzchnię skóry dziecka.

Przetoczenie krwi

W rzadkich przypadkach, gdy fototerapia nie przynosi oczekiwanych rezultatów, konieczne może być wymienne przetoczenie krwi. Zabieg ten polega na zastąpieniu części krwi dziecka krwią dawcy, co pomaga szybko obniżyć poziom bilirubiny i zapobiec powikłaniom.

Leczenie żółtaczki noworodków powinno być dostosowane do jej nasilenia i przyczyny, z naciskiem na jak najmniejszą ingerencję w fizjologię i kontynuowanie karmienia piersią, gdy tylko jest to możliwe.

Jakie badania przy żółtaczce noworodka?

• Podstawą jest regularna ocena poziomu bilirubiny za pomocą bilirubinometru. Końcówkę urządzenia przykłada się delikatnie do skóry dziecka, zazwyczaj na czole lub mostku. Urządzenie emituje krótkie impulsy światła, które przenikają przez skórę, a następnie analizuje odbite światło, mierząc stężenie bilirubiny.

W pierwszych dniach życia poziom bilirubiny może być podwyższony, ale w granicach normy. Typowe wartości wynoszą poniżej 12 mg/dL u noworodków donoszonych i poniżej 15 mg/dL u wcześniaków.

• Badanie grupy krwi matki i dziecka pozwala na wykrycie potencjalnych konfliktów serologicznych (np. konflikt Rh lub ABO), które mogą prowadzić do hemolizy.
• Bezpośredni test Coombsa t wykrywa obecność przeciwciał na powierzchni czerwonych krwinek noworodka, co może wskazywać na chorobę hemolityczną noworodka.
• Pomiar poziomu bilirubiny całkowitej i związanej pozwala na ocenę stopnia i rodzaju żółtaczki. Wysoki poziom bilirubiny niezwiązanej sugeruje żółtaczkę fizjologiczną, podczas gdy podwyższony poziom bilirubiny związanej może wskazywać na problemy z wątrobą lub drogami żółciowymi.
• Morfologia krwi – Ocena liczby czerwonych krwinek, białych krwinek i płytek krwi pomaga wykryć anemię lub inne zaburzenia, które mogą przyczyniać się do żółtaczki.
• Hematokryt – Pomiar proporcji czerwonych krwinek w krwiobiegu jest pomocny w ocenie stopnia hemolizy.
• USG jamy brzusznej – Wykonywane w celu oceny struktury wątroby, pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, szczególnie w przypadku podejrzenia niedrożności dróg żółciowych, których konsekwencją jest żółtaczka mechaniczna u noworodka.

Bibliografia:

1. Buthani VK and The Committee on fetus and newborn Phototherapy to Prevent Severe Neonatal Hyperbilirubinemia in the
2. Newborn Infant 35 or More Weeks of Gestation. Pediatrics 2011;4:1048-1052.
3. Bratton S.,Cantu RM. Stern M. Breast milk jaundice StatPearls 2020 Jardine L..A., Woodgate P. Neonatal jaundice:phototherapy ClinicalEvidence2015,05:31
4. Lauer B, Spector ND. Hyperbilirubinemia in the Newborn. Pediatr Rev 2011;32:341-349