Urlop macierzyński - ile trwa, ile wynosi, jakie prawa Ci przysługują

Opublikowano: 01.12.2023Autor: Katarzyna Kaźmierczak-MilewskaDrukujUdostępnij

Urlop macierzyński – co to jest i podstawa prawna

Urlop macierzyński jest zagwarantowaną przez Kodeks pracy płatną przerwą w aktywności zawodowej. Należy się każdej kobiecie, która urodziła dziecko, pod warunkiem, że pozostaje ona w stosunku pracy.

Urlop macierzyński został stworzony po to, by kobiety, które urodziły dziecko, nie musiały martwić się powrotem do pracy. Mają czas na regenerację sił po porodzie lub cesarskim cięciu, mogą także przygotować się do podjęcia czynności opiekuńczych przy dziecku w pierwszych tygodniach życia. W czasie, kiedy maluszek najbardziej potrzebuje mamy i najwięcej kobiet karmi piersią, matka może przy nim być. Ważne jest to, że urlop macierzyński należy się każdej kobiecie i nie można go wykorzystać w inny sposób, niż tylko w naturze. Nie należy ci się żaden ekwiwalent pieniężny za ten czas.

Długość urlopu macierzyńskiego

Kiedyś ilość miesięcy urlopu macierzyńskiego była dłuższa na drugie dziecko i na trzecie dziecko. Jednak obecnie okres urlopu macierzyńskiego trwa tyle samo czasu na każde urodzone dziecko. Jednak może się różnić, jeśli urodzisz bliźniaki albo więcej dzieci z jednej ciąży.

Jak długo trwa urlop macierzyński w Polsce? Okres urlopu macierzyńskiego wynosi:

• 20 tygodni (140 dni), jeśli urodzi się jedno dziecko,
• 31 tygodni (217 dni), jeśli urodzą się bliźniaki,
• 33 tygodnie (231 dni), jeśli na świat przyjdą trojaczki,
• 35 tygodni (245 dni), jeśli urodzi się czworo dzieci,
• 37 tygodni (259 dni) dla pięciorga lub większej liczby dzieci.

Podstawowy wymiar urlopu macierzyńskiego wynosi około pięciu miesięcy. Mama nie musi wykorzystywać go w całości, obowiązkowe jest tylko pierwsze 14 tygodni.

Urlop macierzyński a urlop rodzicielski

Dla wielu kobiet długość urlopu macierzyńskiego to za mało. Dziecko jest jeszcze malutkie, wiele kobiet jeszcze karmi piersią i nie chcą zostawiać maluszka w tym wieku i wracać do pracy. Co więcej, większość żłobków nie przyjmuje tak małych dzieci. Na szczęście rodzice mogą zdecydować, że zostają z dziećmi w domu. Służy temu urlop rodzicielski.

Można go wykorzystać bezpośrednio po zakończeniu urlopu macierzyńskiego. Do tego ma prawo jedno z rodziców – matka lub ojciec dziecka. Wymiar urlopu rodzicielskiego wygląda tak:

• 32 tygodnie dla jednego dziecka przy jednym porodzie,
• 34 tygodnie w przypadku porodu mnogiego,
• 29 tygodni jeśli zostało zaadoptowane dziecko w wieku do 7 roku życia, albo do 10 roku życia dziecka, które ma odroczony obowiązek szkolny.

Urlop rodzicielski można wykorzystać jednorazowo lub podzielić na 4 części w wymiarze wielokrotności tygodnia. Urlop rodzicielski rodzice mogą wykorzystać do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko skończy 6 lat.

Wniosek o urlop rodzicielki składa się na 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracodawca nie może go odrzucić. To sprawia, że rodzice jednego dziecka mogą zostać z nim w domu przez cały rok – pełne 52 tygodnie. Taki sposób rozłożenia urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego jest wykorzystywany najczęściej. W czasie trwania urlopu rodzicielskiego rodzic zostający z dzieckiem może pracować w wymiarze pół etatu u tego samego lub innego pracodawcy. Wtedy jednak zasiłek macierzyński jest cofany.

Zasiłek macierzyński

Urlop macierzyński, tak jak rodzicielski, jest oczywiście płatny. W tym czasie kobieta otrzymuje tak zwany zasiłek macierzyński. Jest on wypłacany co miesiąc, podobnie jak pensja. Za okres urlopu macierzyńskiego pieniądze są wypłacane z ZUS. Dokonuje się to na podstawie złożenia odpowiedniego wniosku po narodzinach dziecka.

Zasiłek macierzyński wypłacany jest także osobom będącym na urlopie w związku z przysposobieniem lub rozpoczęciem procesu adopcyjnego dziecka lub dzieci, do momentu w którym kończą one 7 lat (lub 10 w przypadku dzieci odroczonych). Na zasiłek mogą liczyć także rodzice będący na urlopie rodzicielskim. Urlop wychowawczy, który następuje potem, jest jednak bezpłatny. Sprawdź także ten artykuł: Pierwsze objawy ciąży - kiedy i w jaki sposób występują?

Wysokość zasiłku macierzyńskiego

Miesięczna wysokość zasiłku macierzyńskiego wynosi 100% średniego wynagrodzenia z ostatnich 12 miesięcy. Oznacza to, że przez 20 tygodni urlopu macierzyńskiego kobieta może otrzymać sumę równą swojemu wynagrodzeniu. Średnią pensję liczy się z ostatnich 12 miesięcy, ale jeśli w tym czasie ciężarna zmieniła pracodawcę, bierze się pod uwagę tylko wynagrodzenie z czasu przepracowanego w nowej firmie. Do wyliczenia wysokości świadczenia warto zastosować kalkulator urlopu macierzyńskiego.

Jeśli zasiłek za urlop macierzyński wynosi 100%, za okres urlopu rodzicielskiego można dostać 60% średniej wypłaty z ostatnich 12 miesięcy. Jest także możliwość otrzymywania 80% wypłaty przez cały rok, jeśli do 21 dni po porodzie złoży się odpowiedni wniosek. Od kwietnia 2023 roku będzie to nie 80% a 81,5%.

Zasiłek macierzyński otrzymują także kobiety, które zostały objęte ubezpieczeniem chorobowym, ale nie są zatrudnione na umowę o pracę, a na przykład prowadzą działalność gospodarczą lub pracują na podstawie umowy zlecenie. Warto jednak wiedzieć, że takie osoby nie są automatycznie objęte ubezpieczeniem chorobowym – muszą złożyć odpowiedni wniosek w ZUS.

Co ważne, zasiłek macierzyński przysługuje także tym kobietom, którym w okresie ciąży lub urlopu macierzyńskiego ustało ubezpieczenie. Oznacza to, że jeśli ciężarna była zatrudniona w firmie, która ogłosiła upadłość lub została zlikwidowana, nadal ma prawo otrzymywać zasiłek macierzyński z ZUS.

Zasiłek macierzyński a kontrola ZUS

Według przepisów prawa, objęcie ubezpieczeniem następuje z dniem podjęcia pracy. Dlatego teoretycznie nie ma żadnych konsekwencji, jeśli kobieta zajdzie w ciąże tuż po podpisaniu umowy z pracodawcą lub po prostu zmieni pracę w czasie ciąży. Zasiłek macierzyński przysługuje kobiecie w normalnej wysokości.

To wszystko jest jednak tylko teoretyczne, ponieważ jeśli matka zmieniła pracę lub pracowała krótko  u nowego pracodawcy przed porodem, może spodziewać się kontroli ZUS. Urząd będzie sprawdzał, czy zatrudnienie nie było fikcyjne i czy umowa nie została podpisana po to, by uzyskać zasiłek. W takim wypadku trzeba udowodnić, że wykonywało się pracę. Dowodami może być korespondencja z klientami czy przełożonym, skany przygotowywanych dokumentów, screeny z serwisów monitorujących czas pracy. W dobie pracy zdalnej czasami trudno to udowodnić, dlatego warto zbierać dowody, że faktycznie wykonywało się pracę. W przeciwnym razie sprawa może trafić do sądu, czasami długo się przeciąga i może okazać się, że pieniądze z ZUSu młoda mama dostanie dopiero po kilku lub kilkunastu miesiącach.

Przerwa w pobieraniu zasiłku macierzyńskiego

Urlop macierzyński można przerwać w uzasadnionych sytuacjach. Dzieje się tak, jeśli dziecko wymaga opieki szpitalnej. W tym wypadku, jeśli minęło 8 tygodni od porodu, można zrobić przerwę w pobieraniu zasiłku. Dla przykładu: dziecko zostaje w szpitalu przez 2 tygodnie, mama w tym czasie jest razem z nim i robi przerwę w urlopie macierzyńskim. Może te 2 tygodnie wykorzystać później, po wypisaniu dziecka ze szpitala. Ta zasada dotyczy także ojców przebywających na urlopie rodzicielskim, ojcowskim lub tacierzyńskim.

Inaczej sytuacja wygląda, jeśli to mama wymaga hospitalizacji. Po wykorzystaniu 8 tygodni zasiłku macierzyńskiego, chora mama może przerwać jego pobieranie. W tym czasie opiekę nad dzieckiem przejmuje ojciec i to on może wystąpić o zasiłek, pod warunkiem oczywiście że jest ubezpieczony. Łączny wymiar urlopów nie może przekroczyć 20 tygodni (lub więcej, jeśli urodziło się wam więcej dzieci). Mama w czasie pobytu w szpitalu może dostać zasiłek chorobowy na podstawie druku ZUS ZLA lub elektronicznego zwolnienia.

Czy urlop macierzyński można wykorzystać przed porodem?

Mamy przed porodem często są już zbyt zmęczone i nie mogą pracować. Ostatnie miesiące ciąży są bardzo uciążliwe, dolegliwości związane z dużym brzuchem, puchnięcie kostek, zmęczenie i osłabienie organizmu nie sprzyjają prowadzeniu aktywnego trybu życia. Jest to też okres, kiedy mamy chcą się przygotować na przyjście malucha na świat – przyszykować jego pokoik, ubrania, spakować walizkę i kupić potrzebne rzeczy.

Dużo kobiet w tym ostatnim okresie przechodzi na L4 w związku z tym, że lekarze zalecają wypoczynek, a nawet leżenie w łóżku, jeśli jest ryzyko, że poród zacznie się przedwcześnie. Jeśli jednak nie masz wskazań lekarskich, ale czujesz się bardzo zmęczona, trudno znosisz ostatnie tygodnie ciąży, albo po prostu chcesz odpocząć, nie musisz przejść na L4. Możesz wykorzystać urlop macierzyński wcześniej. Przed porodem można wykorzystać do sześciu tygodni urlop macierzyńskiego. Pozostały czas można wykorzystać już po porodzie.

Urlop macierzyński – komu przysługuje

Urlop macierzyński przysługuje oczywiście pracownicy, która urodziła lub przysposobiła dziecko. To oczywiste, że bez tego nie ma możliwości jego uzyskania. Jednak trzeba spełnić kolejne warunki.

Urlop macierzyński przysługuje pracownicom zatrudnionym na umowę o pracę. Nie ma znaczenia jej charakter – czy jest na czas określony, czy nieokreślony, czy to tradycyjna umowa, czy na zastępstwo. W przypadku umów kończących się w czasie ciąży, zostają one automatycznie przedłużone do dnia porodu. Jeśli kończą się w czasie macierzyńskiego, zasiłek jest wypłacany tylko do tego momentu. Do skorzystania z urlopu macierzyńskiego uprawnione są także kobiety zatrudnione na umowę zlecenie oraz te, które prowadzą jednoosobową działalność gospodarczą, pod warunkiem uiszczania składek ubezpieczenia.

Urlop macierzyński dla taty?

Jak wiadomo, długość urlopu macierzyńskiego wynosi 20 tygodni. Jednak kobieta po porodzie musi wykorzystać tylko 14 tygodni. Pozostały czas może oddać ojcu dziecka do sprawowania nad nim opieki. To tak zwany urlop tacierzyński. Ojcowie mogą także przejąć od kobiety urlop rodzicielski. Wysokość zasiłku i wszystkie zasady wypłacania są w tym wypadku dokładnie takie same.

Co ważne, nie tylko matka może iść na urlop macierzyński po narodzeniu dziecka. Ten urlop przysługuje tacie w różnych trudnych sytuacjach, na przykład wtedy, kiedy kobieta nie jest w stanie podjąć opieki nad dzieckiem lub jeśli zmarła przy porodzie lub tuż po nim z jakiś innych przyczyn. Urlop macierzyński przysługuje także zarówno ojcu, jak i matce, po przysposobieniu dziecka.

Urlop macierzyński po adopcji

Po przysposobieniu dziecka lub założeniu rodziny zastępczej rodzicom przysługuje urlop adopcyjny. W zasadzie według prawa nazywa się on urlopem na warunkach urlopu macierzyńskiego. Przysługuje pracownikom, którzy przyjęli dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza (z wyjątkiem rodzin zawodowych) lub tym, którzy przyjęli dziecko na wychowanie i wszczęli postępowanie w sprawie przysposobienia dziecka.

W obu przypadkach pracownicy mają prawo do urlopu. Wynosi on:

• 20 tygodni w przypadku przyjęcia jednego dziecka,
• 31 tygodni w razie równoczesnej adopcji dwojga dzieci,
• 33 tygodnie na troje dzieci,
• 35 tygodni na czwórkę dzieci,
• 37 tygodni na pięcioro lub więcej dzieci.

Warto jednak wiedzieć, że dotyczy to tylko dzieci do ukończenia przez nie 14 roku życia. Jeśli chodzi o rodzinę zastępczą, dotyczy to dzieci do 7 roku życia lub dzieci do 10 roku życia, jeśli został w stosunku do nich odroczony obowiązek szkolny.